Programma 5: Mienskip

Het beleidsveld Leefomjouwing bestaat uit verschillende beleidsterreinen die achtereenvolgens in aparte subparagrafen aan de orde komen: Leefbaarheidsbeleid in algemene zin, Wonen, Sociaal beleid en Sport. 

Onze ambities  
Een bloeiend cultureel leven dat zorgt voor beweging in de Friese samenleving. Dat is waar de provincie Fryslân zich op richt met de beleidsnota Nij Poadium voor de periode 2021 tot en met 2024. Cultuur is een aanjager voor verandering. Niet alleen in economische zin (denk aan werkgelegenheid, vestigingsklimaat, toerisme) maar ook in maatschappelijk opzicht.   
 
Ons erfgoed bepaalt in hoge mate de kwaliteit van onze leefomgeving en onze identiteit, draagt zo bij aan brede welvaart, leefbaarheid, recreatie en toerisme. Of het nu archieven, musea, geschiedenisonderzoek, terpen, monumenten, dorpsgezichten of cultuurlandschappen zijn: samen vertellen zij het Ferhaal fan Fryslân.  

2022 stond in het teken van het herstel van de culturele en erfgoedsector na de coronacrisis. Mede door het eerste triënnale jaar van Arcadia door Stichting LF 2018 stonden er in 2022 extra veel culturele activiteiten op het programma. Arcadia bestond uit een 100 dagen durend cultureel programma met internationale allure. In pijlers zoals BOSK en PARADYS reflecteerden kunstenaars op en schetsten perspectieven voor de toekomst van landschap, erfgoed en mienskip. 
 
Ook vanuit andere culturele instellingen is in 2022 hard gewerkt aan het herstel van de sector na corona. Er is een inhaalslag gemaakt op het gebied van digitalisering, diversiteit/inclusie (denk aan het bereiken van nieuw publiek), ruimtegebruik (programmeren op nieuwe plekken) en (het agenderen van) fair pay. Dit is een doorgaand proces dat ingrijpende aanpassingen vereist van bijvoorbeeld oude verdienmodellen, ruimtegebruik, en meer traditionele vormen van programmering. 
 
2023 en de jaren daarna zullen bepalend zijn voor het herstel van de culturele en erfgoedsector. Met het tweede herstelpakket ‘No en Moarn’ hebben wij ruimte gecreëerd voor het maken en programmeren van nieuwe culturele activiteiten en de financiering van grote projecten. Daarmee dragen wij bij aan een wendbare, weerbare en toekomstbestendige sector.  
 
De coronacrisis heeft bestaande kwetsbaarheden en uitdagingen in de culturele sector blootgelegd en versterkt. Het personeelstekort in de vrijetijdssector door corona was in april 2020 al zichtbaar en is in 2021 en 2022 verder doorgezet. In de praktijk betekent dit voor instellingen dat ze activiteiten moeten ontwikkelen en uitvoeren met minder of minder ervaren personeel.  Ook de bezoekerscijfers zijn nog niet terug op het niveau van voor LF2018. We merken dat mensen pas laat kaarten kopen voor voorstellingen, en dat een deel van het publiek niet is teruggekeerd. Hetzelfde geldt voor de bezoekersaantallen van de Friese musea, dat is gehalveerd.  
 
De culturele en erfgoedsector worden beide hard geraakt door de energie- en prijsstijgingen, het tekort aan bouwmaterialen als gevolg van de oorlog in Oekraïne en het tekort aan geschoold personeel. In de culturele sector is vooral een tekort aan technisch personeel, in de erfgoedsector aan ambachtsmensen in het restauratievak. Daardoor stijgen de prijzen verder en neemt de uitvoeringstijd voor onderhoud, restauratie en herbestemming op. Ook onze culturele instellingen in de basisinfrastructuur hebben te maken met deze prijsstijgingen voor onderhoud, productie en exploitatie. 
 
Tot slot zien we in de nasleep van corona dat de ontkerkelijking sneller gaat dan voorspeld. Met name de middelgrote kerken komen daardoor versneld leeg te staan. Deze kerken zijn doorgaans te groot voor herbestemming van woonhuizen (zoals met 80% van kleinere kerken al gebeurd is). Dit vraagt extra inzet van het Team Fryske Tsjerken (provincie) omdat er een groter beroep wordt gedaan op de onze laagrentelening en subsidieregeling monumenten. De transitie van de landbouw, schaalvergroting en bevolkingskrimp en de stikstofcrisis, gecombineerd met de onderhoudstoestand maakt ook de boerderij ook tot een kwetsbare categorie. Iedere maand komen er acht boerderijen leeg te staan.  
 
Om goed op de hoogte te blijven van externe ontwikkelingen voeren wij verschillende onderzoeken uit. Zo doen wij jaarlijks onderzoek naar het onderhoud van rijksmonumenten. Hieronder een grafiek met de stand van zaken rond het onderhoud van rijksmonumenten uitgesplitst op categorie gebouwen:

In 2022 wordt verder in opdracht van de provincie opnieuw een onderzoek uitgevoerd naar cultuurparticipatie in Fryslân. We verwachten de uitkomsten in het eerste kwartaal 2023. Het onderzoek cultuurparticipatie uit 2018 is hier te vinden. Tot slot zijn er voorbereidingen getroffen voor de Cultuurmonitor Fryslân 2023. Deze Cultuurmonitor sluit aan bij de wens voor datagedreven beleid en geeft een breder beeld van kansen en knelpunten voor kunst, taal en erfgoed in Fryslân.  

Taakvrijheid 
De provinciale taakvrijheid op het vlak van cultuur is groot. Op basis van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen hoort de provincie te zorgen voor een provinciale ondersteuningsinstelling voor de bibliotheken. Voor Fryslân is dit FERS.  
Verder is het provinciaal cultuurbeleid autonoom beleid, waarbij cultuurbeleid is aangemerkt als een provinciale kerntaak.  
 
Rolvrijheid 
De grote taakvrijheid op het vlak van cultuur gaat gepaard met een grote rolvrijheid. Als provincie hebben wij samen met rijk en gemeenten een belangrijke rol in de financiering en spreiding van cultuur in Fryslân. Mede daardoor worden producties mogelijk en dragen wij bij aan de instandhouding van de waardevolle basisinfrastructuur. Dat is nodig om de beleidsdoelen uit Nij Poadium te halen en bij te dragen aan de Brede Welvaart. Naast de financiële lijn en verantwoording daarvan, hebben wij in 2021 en 2022 ingezet op de ontwikkeling van  accounthouderschap naar partnerschap met onze instellingen. Door kennisontwikkeling van en ontmoetingen tussen onze instellingen en makers te faciliteren, stimuleren wij hen vraagstukken gezamenlijk op te pakken en blijven wij nog beter op de hoogte van ontwikkelingen. 
 
We zien op het terrein van cultuur onze provinciale rol verschuiven van een meer sturende en bepalende rol naar een samenwerkende en faciliterende rol. Dat is in lijn met ‘De toekomst van het cultuurbestel: werken als één overheid' (2022), een onderzoek van Berenschot naar de rol van provincies in het landelijke cultuurstelsel. Berenschot concludeert dat het bredere perspectief op cultuur (zoals de koppeling met andere beleidsdomeinen zoals economie, zorg en het sociaal domein) binnen provinciale overheden versterkt kan worden, en geeft een aantal aanbevelingen die we samen met andere provincies en andere partijen (zoals OCW en VNG) verder zullen uitwerken in 2023 als bijdrage aan de voorgenomen cultuurstelselherziening. 

Budgetvrijheid 
In 2022 en 2023 vindt op basis van de aangekondigde bezuinigingen voor taal en cultuur (€ 1,6 miljoen per jaar vanaf 2026 op de structurele budgetten, naast de vanaf 2025 afgelopen tijdelijke cultuurbudgetten van Nij Poadium ad. € 3,7 mln. per jaar) een herijking plaats van de ambities op het gebied van kunst, taal en erfgoed. 
 
Bij de structurele budgetten is een deel van onze taken wettelijk vastgelegd – dit geldt voor de boekjaarsubsidie aan Fers, de monumentenzorg en de decentralisatie provinciale archieven. Verder zijn er afspraken over de IPO-bijdrage voor kerntaak culturele infrastructuur; de gemeenschappelijke regeling Tresoar, het archeologisch depot, de samenwerking archeologie Famke, Terp Berltsum en het Buma legaat. Beleidsmatig zijn de meeste voormalige boekjaarsubsidies vanaf 2021 belegd onder de nieuwe regeling musea en kunstinfrastructuur (t/m 2024). De boekjaarsubsidies op het terrein van monumenten en archeologie zijn hier ook opgenomen.  
 
Onder de tijdelijke budgetten vallen de budgetten voor monumenten onder het wettelijk gedeelte. Verder hebben we overeenkomsten met LF2028, Sense of Place, We the North en OCW. Onder de budgetten ‘beleid belegd’ vallen een aantal subsidies aan instellingen en opengestelde subsidieregelingen.  
 
Er is budgetvrijheid bij de structurele budgetten voor musea en kunstinfrastructuur vanaf 2026 (€ 6,1 mln).  Bij de tijdelijke budgetten is er budgetvrijheid bij het budget Nij Poadium Algemeen (€ 0,7 mln), Kultueredukaasje mei Kwaliteit (KeK, € 0,8 mln), prijsvraag Nije Fitaliteit Alde Pleatsen (€ 0,3 mln), adviescommissie Nij Poadium (€ 0,2 mln), matching voor landelijke cofinanciering (€ 0,15 mln) en onderzoek en herstel ontbrekende schakels beeldende kunst (€ 0,16 mln). 

Toelichting

De stijging in de lasten van 2021 naar 2022 van € 11,5 mln. wordt voornamelijk veroorzaakt door het ritme waarin de tijdelijke middelen voor de cultuur- en erfgoedambities uit Nij Poadium uitgegeven worden (€ 5,9 mln.), door een administratieve correctie van € 2 mln. tussen de jaren, omdat een projectsubsidie voor Kultuer yn ‘e Mienskip omgezet is in een boekjaarsubsidie (over meerdere jaren bekeken is deze correctie budgettair neutraal) en doordat de uitgaven voor de Monumentenregeling 2021 in 2022 plaatsvonden (€ 3,5 mln.) 
 
De daling van de baten van 2021 naar 2023 van € 1,3 mln. betreft de tijdelijke rijksmiddelen voor coronacompensatie van culturele instellingen. Na 2024 vervallen ook de tijdelijke rijksmiddelen voor verbreding en vernieuwing (€ 0,3 mln). 
De daling in de lasten van 2024 naar 2025 van € 5,4 mln. wordt veroorzaakt door het aflopen van het tijdelijke budget voor de ambities cultuur en erfgoed van de beleidsbrief Nij Poadium. De daling van 2025 naar 2026 van € 1,6 mln. betreft de Stelpost brede kunstinfrastructuur/fries vanuit Zero Based Budgetting. 

Ambysje 
Wy wolle in fanselssprekkend plak fan it Frysk realisearje yn alle fasetten fan it (iepenbier) libben. 

Eksterne ûntwikkelings 
It Frysk yn it ûnderwiis wie en is in spearpunt yn ús belied. Der is in soad muoite dien om mear draachflak te kreëarjen foar Frysk yn it ûnderwiis en om in oanbod oan materialen, (nei)skoalling en begelieding sa goed mooglik ôf te stimmen op de ûnderwiispraktyk. Wy sjogge dat der mei hieltyd mear entûsjasme wurke wurdt oan de realisaasje fan Taalplan Frysk 2030. Yn it projekt Taalplan Frysk 2030 wurkje acht taal- en ûnderwiisynstellings gear oan mienskiplike realisaasjeplannen, om sa de provinsjale doelstellings te berikken. 

Taalatlas Fryslân – 2020 

De ôfrûne jierren hawwe lykwols dúdlik makke dat it net ienfâldich is om it Frysk in fanselssprekkend plak te jaan. Yn de koroanakrisis skode it omtinken foar it Frysk yn de berops- of ûnderwiiskontekst faak nei de eftergrûn, wylst de emosjonele wearde krekt dúdliker waard. Doelstellings lykas it Frysk yn de soarch of de ekonomy, kamen troch it ferskowen fan prioriteiten yn in legere fersnelling of somtiden sels stil te stean. Yn bredere sin liket der krekt mear wurdearring te wêzen foar lytse talen.

Troch koroana waard der mear thúswurke, mei in langere ôfstân tusken wen- en wurkplak. Troch û.o. mear romte en geunstigere huzeprizen hawwe mear minsken fan bûten in hûs yn Fryslân kocht. Dat hat ynfloed op it oandiel memmetaalpraters yn Fryslân. It is wichtich om mear omtinken te hawwen foar nijkommers om de taal te learen en te brûken. Yn it online en thúsûnderwiis lei de klam op basisfeardigens yn it Nederlânsk en êbe it omtinken foar it Frysk wer hiel gau gau fuort. It is noch dúdliker wurden dat it Frysk yn de digitale wrâld in folweardich plak krije moat.

De Twadde Keamer hat mei in moasje frege om de fersterking fan de sichtberens fan it Frysk (konfoarm resultaat 56). Dêrta hawwe Ryk en provinsje yn april 2022 it Sichtberensakkoart ûnderskreaun. 

Taalkado makket jonge âlders bewust fan meartalich grutbringen en de earde fan it Frysk as memmetaal. Dat wurdt fysyk oerhandige by de berte-oanjefte op it gemeentehûs. Dat bart hieltyd mear digitaal en troch koroana is dat yn in streamfersnelling kommen. Dêrom sjogge wy nei in oare oanpak om de oerdracht fan it Frysk tusken generaasjes te befoarderjen.

Taakfrijheid
Fryslân hat op it mêd fan taal in unike posysje yn fergeliking mei de oare provinsjes. It Frysk is njonken it Nederlânsk in offisjele taal yn ús provinsje. In tal wetten en ôfspraken tusken Ryk en Fryslân bepaalt foar in grut diel ús belied. Dat binne de Wet gebrûk Fryske taal, it wetlik foech fan DS om parsjele ûntheffings foar it fak Frysk te ferlienen, it foech fan PS om de Fryske kearndoelen fêst te stellen en de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK). Ynternasjonaal bepale it Europeesk Hânfêst foar regionale talen of talen fan minderheden en it Ramtferdrach oangeande de beskerming fan nasjonale minderheden wat wy as provinsje dogge (dwaan moatte) op it mêd fan it Frysk. De provinsje is troch it Ryk fersocht om it foartou te nimmen by de realisaasje fan de Wet gebrûk Fryske taal, troch op te treden as Taalskipper. Dat omfiemet ek de koördinaasje fan de útfiering fan ôfspraken en wetlike taken oer it Frysk yn brede sin.

De ferskillende wetten litte noch wol wat romte yn de útfiering fan de wetlike ferplichtings. Al mei al is de taakfrijheid op dit mêd dan ek net grut, mar wol oanwêzich.

Rolfrijheid
De beheinde taakfrijheid op dit mêd beheint ek ús rolfrijheid op gebieten dy’t fêstlein binne yn wet- en regeljouwing. Wy ûntkomme net oan rollen as tafersjoch op de wize wêrop’t skoallen ynfolling jouwe oan har taken oangeande it Frysk, bygelyks.
Der is dêrneist noch wol wat rolfrijheid mooglik, mar de provinsje is foar wat it realisearjen fan har taken en beliedskarren oanbelanget wol deeglik ôfhinklik fan har ynstellings. Dêrta finansiere wy har, meitsje wy ynhâldlike ôfspraken en stjoere wy aktyf om mar mear gearwurkje te litten. Der binne Europeeske ôfspraken dêr’t wy oan foldwaan moatte en wy hawwe der foar keazen om ien en oar yn de BFTK stevich yn te foljen. De kar oft wy ús middels benammen ynsette foar de beliedsrealisaasje fia ús ynstellings of op oare wizen (
‘marketing’ fan it Frysk, mear inisjativen foar ien kear fan tredden, ensfh.) is ek oan ús, as wy yn alle gefallen foldogge oan ús wetlike taken. De foarbyldrol dy’t wy sels as oerheid spylje yn de omgong mei it Frysk is ús eigen kar; dy kinne wy sels ynfolje. 

Budzjetfrijheid
By de strukturele budzjetten is it part fan de budzjetten foar Fryske taal wetlik belein. By de oerienkomsten giet it om de bydrage oan de Fryske Akademy en it legaat Jorritsma-Boschmafûns. By belied belein giet it benammen om boekjiersubsydzjes oan ferskate ynstellings.
By de tydlike budzjetten is de ryksbydrage foar oanpassing kurrikulum en DINGtiid wetlik. Under de oerienkomst falle de bydrage yn transysjekosten Fryske Akademy en Ljouwert Fryslân City of Literature. Beliedsmjittich belein is de bydrage oan de NHL foar in lektoraat en in tal subsydzjes út Taalplan Frysk 2030 wei.
Der is budzjetfrijheid by de strukturele budzjetten Taalbelied (€ 0,5 mln) en Taalkado (€ 0,18 mln). 
By de tydlike budzjetten is der noch budzjetfrijheid by it budzjet Taalbelied (€ 3,9 mln), sichtberens Frysk en streektalen (€ 0,7 mln) en Frysk yn it MBU (€ 0,1 mln).

Taljochting

De stiging yn de lêsten fan 2021 nei 2022 fan € 1,8 mln. wurdt benammen feroarsake troch it ritme fan it tydlike budzjet Taalbelied, dêr’t ek Sichtberens fan it Frysk en de Kearndoelen Frysk ûnder falle (€ 1,7 mln. ). Dêrneist ferwachtsje wy yn 2022 de ryksbydrage foar Frysk yn it MBU út te jaan (€ 0,2 mln. ).

De delgong yn de lêsten fan € 2,4 mln. fan 2024 nei 2025 wurdt feroarsake troch it ôfrinnen fan it tydlike budzjet foar alle trije de ambysjes Frysk yn it ûnderwiis, Frysk yn ús iepenbiere libben en Frysk yn ús frije tiid fan de beliedsbrief Nij Poadium (€ 2,4 mln.).

Ûndersteande útstellen út de ramtnota binne ferwurke yn boppesteande tabel.

Ambitie 
Wij willen een vanzelfsprekende plaats van het Fries realiseren in alle facetten van het (openbaar) leven. 

Externe ontwikkelingen 
Het Fries in het onderwijs was en is een speerpunt in ons beleid. Er is veel moeite gedaan om meer draagvlak te creëren voor Fries in het onderwijs en om het aanbod aan materialen, (na)scholing en begeleiding zo goed mogelijk af te stemmen op de onderwijspraktijk. Wij zien dat er met steeds meer enthousiasme wordt gewerkt aan de realisatie van Taalplan Frysk 2030. Binnen het project Taalplan Frysk 2030 werken acht taal- en onderwijsinstellingen samen aan gemeenschappelijke realisatieplannen  aan het bereiken van de provinciale doelstellingen. 

Taalatlas Fryslân – 2020 

De  afgelopen jaren hebben echter duidelijk gemaakt dat het niet eenvoudig is om het Fries een vanzelfsprekende plek te geven. In de coronacrisis schoof de aandacht voor het Fries in de beroeps- of onderwijscontext vaak naar de achtergrond, terwijl de emotionele waarde   juist duidelijker werd. Doelstellingen als het Fries in de zorg of de economie, kwamen door het verschuiven van prioriteiten in een lagere versnelling of soms zelfs stil te staan. In bredere zin lijkt er juist meer waardering te zijn voor kleine talen. 

Door corona werd er meer thuisgewerkt, met een langere afstand tussen woon- en werkplek. Door o.a. meer ruimte en gunstigere huizenprijzen hebben meer mensen van buiten een huis in Fryslân gekocht. Dat heeft invloed op het aandeel moedertaalsprekers in Fryslân het is belangrijk om meer aandacht te hebben voor nieuwkomers om de taal te leren en te gebruiken. In het online - en thuisonderwijs lag de nadruk op basisvaardigheid in het  Nederlands en ebde de aandacht voor het Fries weer heel snel weg. Het is nog duidelijker geworden dat het Fries in de digitale wereld ook een volwaardige plek moet krijgen. 

De Tweede Kamer heeft met een motie gevraagd om de versterking van de Sichtberens fan it Frysk (conform resultaat 56). Daartoe hebben Rijk en provincie in april 2022 het Sichtberensakkoart ondertekend. 

Taalkado maakt jonge ouders bewust van meertalig opvoeden en de waarde van het Fries als moedertaal. Dat wordt fysiek overhandigd bij de geboorteaangifte op het gemeentehuis. Dat gebeurt steeds meer digitaal en door corona is dat in een stroomversnelling gekomen. Daarom kijken we naar een andere aanpak om de overdracht van het Fries tussen generaties te bevorderen.

Taakvrijheid
Fryslân heeft op het terrein van taal een unieke positie in vergelijking met de andere provincies. Het Fries is naast het Nederlands een officiële taal in onze provincie. Een aantal wetten en afspraken tussen Rijk en Fryslân bepaalt grotendeels ons beleid. Dit zijn de Wet gebruik Friese taal, de wettelijke bevoegdheid van GS om partiële ontheffingen voor het vak Fries te verlenen, de bevoegdheid van PS om de Friese kerndoelen vast te stellen en de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK). Internationaal bepalen het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden en het Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden wat we als provincie (moeten) doen op het gebied van het Fries. De provincie is door het Rijk verzocht om het voortouw te nemen bij de realisatie van de Wet gebruik Friese taal, door op te treden als Taalskipper. Dat betekent ook de coördinatie van de uitvoering van afspraken en wettelijke taken over het Fries in brede zin.
De diverse wetten laten nog wel enige ruimte in uitvoering van de wettelijke verplichtingen. Al met al is de taakvrijheid op dit terrein dan ook niet groot, maar wel aanwezig.

Rolvrijheid
De beperkte taakvrijheid op dit terrein beperkt ook onze rolvrijheid op gebieden die zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. We ontkomen niet aan rollen als toezicht op de wijze waarop scholen invulling geven aan hun taken ten aanzien van het Fries, bijvoorbeeld. 
Er is daarnaast nog wel enige rolvrijheid mogelijk, maar de provincie is ten aanzien van het realiseren van haar taken en beleidskeuzes wel degelijk afhankelijk van haar instellingen. Daartoe financieren wij hen, maken inhoudelijke afspraken en sturen actief om hen meer te laten samenwerken. Er zijn Europese afspraken waar we aan moeten voldoen en we hebben ervoor gekozen om dat in de BFTK stevig in te vullen. De keuze of we onze middelen vooral inzetten voor de beleidsrealisatie via onze  instellingen of op andere manieren (‘marketing’ van het Fries, meer eenmalige initiatieven van derden, enz) is ook de onze, als we in elk geval voldoen aan onze wettelijke taken. De voorbeeldrol die we zelf als overheid spelen in de omgang met het Fries is onze eigen keuze en kunnen we zelf invullen.

Budgetvrijheid
Bij de structurele budgetten is het deel van de budgetten voor Friese taal wettelijk belegd. Bij de overeenkomsten gaat het om de bijdrage aan de Fryske Akademy en het  legaat Jorritsma-Boschmafonds. Bij beleid belegd zijn het met name boekjaarsubsidies aan diverse instellingen. 
Bij de tijdelijke budgetten is de rijksbijdrage voor aanpassing curriculum en DINGtiid wettelijk. Onder de overeenkomst vallen de bijdrage in transitiekosten Fryske Akademy en Leeuwarden Fryslân City of Literature. Beleidsmatig belegd is de bijdrage aan NHL voor een lectoraat en een aantal subsidies vanuit Taalplan Frysk 2030. 
Er is budgetvrijheid bij de structurele budgetten Taalbeleid (€ 0,5 mln.) en Taalkado (€ 0,18 mln.). 
Bij de tijdelijke budgetten is nog budgetvrijheid bij het budget Taalbeleid (€ 3,9 mln.), sichtberens Frysk en streektalen (€ 0,7 mln.) en Fries in het MBO (€ 0,1 mln.).

Toelichting

De stijging in de lasten van 2021 naar 2022 van € 1,8 mln. wordt voornamelijk veroorzaakt door het ritme van het tijdelijke budget Taalbelied, waaronder ook Sichtberens van het Frysk en de Kearndoelen Frysk vallen (€ 1,7 mln.). Daarnaast verwachten we in 2022 de rijksbijdrage voor Fries in het MBO uit te geven (€ 0,2 mln.).

De daling in de lasten van € 2,4 mln. van 2024 naar 2025 wordt veroorzaakt door het aflopen van het tijdelijke budget voor alle drie de ambities Frysk yn it ûnderwiis, Frysk yn ús iepenbiere libben en Frysk yn ús frije tiid van de beleidsbrief Nij Poadium (€ 2,4 mln.).

Onderstaande voorstellen uit de kadernota zijn verwerkt in bovenstaande tabel.