Paragraaf 6. Grondbeleid

Het grondbeleid van de provincie faciliteert de provinciale opgaven in het landelijk gebied maar ook op het gebied van infrastructuur en mobiliteit. Nu het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG) is gestopt, concentreren wij ons op de lopende opgaven die in ons begroting zijn opgenomen. Uitgangspunt hierbij is dat wij grond aankopen en verkopen die wij inzetten voor onze opgaven. 

De Provinciale grondbank
In de provinciale grondbank zijn alle gronden opgenomen die bij de provincie in bezit zijn. Dit zijn gronden voor onze (vaar) wegen, gronden voor de aanleg van natuur, veenweide en infrastructuur, ruil- en restgronden.  De provincie heeft ruim 15.000 ha grond, waarvan ruim 12.000 ha structureel bezit (wegen, meren, vaarwegen, etc.). De resterende gronden zijn gronden die in tijdelijk bezit zijn ten bate van de provinciale opgaven.
Naast infrastructurele werken hebben wij grote opgaven ten aanzien van de landbouw, natuur, veenweide en stikstof. Voor deze opgaves maken we gebiedsgerichte plannen die al uitgewerkt of nog in voorbereiding zijn. Bij deze vraagstukken is de inzet van grond vaak één van de bepalende factoren. Bij de vaststelling van plannen wordt daarin ook het mandaat tot aankoop van gronden voor Gedeputeerde Staten opgenomen. Indien een plan nog in voorbereiding is dan is dit mandaat er nog niet, terwijl het wel wenselijk kan zijn om een strategische aankoop te doen. Er doen zich soms kansen voor die een bijdrage kunnen leveren aan bestaande of in voorbereiding zijnde plannen.

Strategische Grondvoorraad
Provinciale Staten heeft hiervoor een investeringskrediet Strategische Grondvoorraad (SGV) van € 23,5 mln. beschikbaar gesteld om snel op deze kansen te kunnen inspringen. Deze kansen hebben zich sinds het beschikbaar stellen van het krediet zeker voorgedaan.  Er is op dit ogenblik voor € 19,09 mln. (Juni 2025) strategische voorraad aangekocht. Voor lopende onderhandelingen is op dit moment € 2,0 mln. gereserveerd.

Aankopen zijn gedaan met een beheersbaar risicoprofiel omdat alleen courante gronden worden aangekocht. De risicoreserve van € 1,2 mln. is dan ook nog niet aangesproken. Daarnaast is er een aantal potentiële aankopen aangewezen waarover momenteel marktconsultatie plaatsvindt.  De kans is reëel dat hiermee het budget dat beschikbaar is voor strategische grondaankopen, op enig moment ondanks het revolverende karakter uitgeput zal raken. 

Nationale Grondbank
Als alternatief voor de SGV zet het college daarom in voorkomende gevallen de Nationale Grondbank (NGB) in. Het Rijk en het ministerie van LNV hebben de NGB ingesteld als aanvulling op het provinciaal grondinstrumentarium (grondbanken, grondvoorraden, etc.). Het doel van de NGB is het faciliteren van de gebiedsprocessen in het kader van de transitie landelijk gebied (realisatie opgaven Nationaal Programma Landelijk Gebied – NPLG) en de transitie van de landbouw. De NGB kan door provincies worden ingezet voor aan- en verkoop van agrarische gronden en bedrijven. Aankopen door de NGB komen op naam en de balans van de Staat en rusten niet op de provinciale begroting.

Fryske Grûntafel
De FGT is opgericht, ter bevorderen van grondmobiliteit en richt zich met name op de ondersteuning van lopende gebiedsprocessen. De leden van de FGT zien dat concrete vragen uit gebiedsprocessen uitblijven en hebben dit aangekaart bij het college. Het college beraadt zich op het moment van schrijven van de begroting (juni 2025) op het functioneren en de toekomst van de FGT.

Programma 2 Infrastructuur
De grote infrastructurele projecten zijn grotendeels gerealiseerd of bevinden zich in de afrondende fase van inrichting. Achter de schermen wordt echter nog intensief gewerkt. Zo moeten alle kavels nog aan de juiste eigenaren worden toegewezen en vinden er met andere overheden nog uitruilen van percelen en stroken grond plaats.
Daarnaast is gestart met de verkoopopgave voortvloeiend uit deze projecten. Dit gebeurt in afstemming met andere projectteams, om – waar mogelijk – via strategische grondruilingen een win-winsituatie te creëren.

De grondverwerving voor de projecten N354 Snitserdyk, N359 (drie tunnels tussen Wommels en Bolsward), N358 De Skieding en N358 Uterwei is inmiddels afgerond.

Programma 3- Natuur en Landbouw
Voor de natuurontwikkeling worden via diverse lopende gebiedsprocessen diverse (grond)verwervingen en bedrijfsverplaatsingen uitgevoerd. De belangrijkste opgave voor de natuur is de realisatie van het Natuur Netwerk Nederland (NNN). 

In het voorjaar van 2025 is met het rapport ‘Healweis weromsjen Natuurnetwerk Nederland’ een tussenstand voorgelegd aan Provinciale Staten (PS). PS heeft opdracht gegeven aan Gedeputeerde Staten om in het najaar van 2025 een plan van aanpak uit te werken voor de realisatie van de restopgave van het NNN met de focus op de cruciale hectares en daarnaast de kansen voor de natuur buiten het NNN te onderzoeken via Grip op Kwaliteit.

De realisatie van natuur blijft plaatsvinden op vrijwillige basis. De beschikbare middelen binnen het natuurpact worden voor alle prioriteiten ingezet. Wij gaan een maximale inspanning leveren om de doelen binnen NNN zoveel mogelijk te realiseren, samen met Natuer mei de Mienskip (NmdM). De natuurontwikkeling vindt plaats in de gebieden De Mieden, Beekdal-Linde, Alde Feanen en Koningsdiep. Hierin wordt nauw samengewerkt met de gebiedscommissies. In de overige gebieden wordt samen met NmdM de natuurontwikkeling opgepakt. Burgumermar-De Leijen is een pilot-gebiedsplan van NmdM, die inmiddels de eerste resultaten heeft opgeleverd. Verder is de verwachting dat de verkenning in 2025 kan worden afgerond. 

De aangekochte percelen buiten het NNN, de ruilgronden, die niet voor voor uitruil met NNN gronden worden ingezet, worden verkocht of ingezet voor andere doelen. De doelstelling is om NNN-gronden die zijn ingericht via een openbare procedure te verkopen aan een eindbeheerder. Uitgaande van inzet door de verwerving, kavelruil en (zelf)realisatie van de NNN gronden met prioriteit 1, 2, het plan “Mieden op zijn mooist” en de kansen binnen prioriteit 3 en 4 wordt de realisatie van ca. 200 hectare begroot. De verkoop van ingerichte natuurgronden wordt begroot op ca. 100 hectare per jaar. Er wordt gewerkt aan een evaluatie van het beleid “Verkoop ingerichte natuur" met als doel meer hectares ingerichte natuur te verkopen zonder dat dit ten koste gaat van het beheer hiervan. 

Programma 4 Ruimte en Klimaat:  Veenweide
De voortgang van de grondverwerving binnen het Veenweideprogramma verloopt in een gematigd tempo. Voor project De Hegewarren is het merendeel van de grondaankopen inmiddels gerealiseerd. Met de resterende grondeigenaren wordt gekeken naar mogelijkheden voor verplaatsing en/of alternatieve oplossingen. Voor de overige projecten binnen het Veenweideprogramma wordt de grondverwerving uitgevoerd in opdracht van of in afstemming met de Nationale Grondbank. In de praktijk betekent dit dat het Rijk, op advies van de provincie, gronden aankoopt met het oog op toekomstige inzet binnen gebiedsgerichte processen.

Programma 5 Economie en Mienskip: Terpenproject
Het terpenproject is een doorlopend project en een samenwerking tussen provincie en rijk. In totaal willen wij graag 23 hectare terpengrond verwerven. Zes terpen zijn reeds in ons bezit en vanuit de wettelijke ruilverkaveling Franekeradeel-Harlingen wordt er nog 1 terp aan toegevoegd. Er wordt nu onderzocht wat met flankerend beleid (kwalitatieve verplichting of verpachting onder beperkingen) nog aanvullend kan worden bereikt om de archeologische waarden van de terppercelen voor de toekomst beter te beschermen.

Overig vastgoedbezit
De provincie  heeft ca. 12.000 ha structureel bezit, waarvan het grootste deel bestemd is voor (vaar)wegen en de Friese meren. Daarnaast hebben wij diverse eigendommen die wij zelf gebruiken of verhuren. Het gaat bijvoorbeeld om:

• Brug- en sluiswachterswoningen
• Huisvesting (steunpunten) voor weg- en waterbeheer door de hele provincie
• Verhuur van oeverstroken, ligplaatsen voor recreatie arken/boten en steigers
• Tijdelijk verworven gronden die wij verpachten
• Een aantal busstations
• Het Afsluitdijk Waddencenter
• Diverse gronddepots

Daarnaast zijn wij actief met de verkoop van restpercelen die onder het overige vastgoedbezit vallen. Deze worden eerst aan andere overheden aangeboden, voordat zij in de openbare verkoop gaan. Tevens zien wij toe op het grondgebruik van onze eigendommen. Het gebruik door burgers leidt vaak tot huur, verkoop of ontruiming. 

Hieronder volgt een overzicht van zowel te verwerven als te verkopen ha. grond van grote projecten binnen de Provincie Fryslân.  Een '0' betekent dat het bedrag of aantal hectare heel klein is en is afgerond op nul. Een '-' betekent dat het echt nul is.

De agrarische grondprijs in onze provincie stijgt nog steeds. Dit betekent dat de verwerving van benodigde gronden duurder wordt, maar dat ons huidig grondbezit over het algemeen meer waard is geworden. Wij achten de risico’s op basis van deze ontwikkelingen beperkt. 

Eventuele afwaarderingen voor natuur, stikstof of veenweide opgaven worden vanuit deze opgaven bekostigd. Deze afwaarderingen of het leggen van kwalitatieve verplichten zijn alleen mogelijk indien er ook daadwerkelijk budgetten voor gereserveerd zijn.