Programma 4: Ruimte en Klimaat

Het Rijk neemt opnieuw een sterkere rol in de ruimtelijke ordening. Er komt meer centrale sturing op landelijke opgaven zoals water en bodem, energie, economie, wonen, landbouw en natuur. Deze onderwerpen worden verder uitgewerkt in de nieuwe Nota Ruimte (voorheen NOVI), die provinciaal een vertaling krijgt in onze Omgevingsvisie Fryslân (POVI). Het Rijk wil hierover afspraken maken in zogenoemde ruimtelijke arrangementen. 
In april 2025 hebben wij samen met de gemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Heerenveen en Smallingerland de verstedelijkingspropositie Fries Stedelijk Netwerk 2050 vastgesteld. Hierin staan de gezamenlijke ambities op het gebied van economie, mobiliteit en wonen voor Leeuwarden, Sneek, Heerenveen en Drachten. De propositie draagt bij aan de nationale ruimtelijke opgaven en vormt de basis voor een Friese bouwstrategie, inclusief een investeringsagenda. De provincie vervult hierin een regierol en betrekt ook de andere gemeenten in dit proces. 
Met de invoering van de Omgevingswet hebben wij een duidelijke regietaak in het ruimtelijk domein. We moeten opgaven integraal benaderen en zorgvuldig functies toewijzen aan locaties, met oog voor de kwaliteit van de leefomgeving. Daarbij bouwen we voort op de kernkwaliteiten van het Friese landschap. We combineren waar mogelijk: zuinig en meervoudig ruimtegebruik, benutting van koppelkansen en aandacht voor samenhang. Trends, prognoses en ontwikkelingen worden hierin meegenomen. 
We werken nauw samen met partners, met nadruk op samenwerking in een vroeg stadium (‘voorkantsamenwerking’). Vooruitlopend op de Wet versterking regie volkshuisvesting hebben we met het Rijk en de zes Friese regio’s regionale woondeals gesloten. In de Provinciale Woningbouwafspraken en Regionale Woondeals zijn inspanningsafspraken gemaakt. Deze gaan over meer dan alleen fysieke woningbouw. Ze hebben ook betrekking op wonen en zorg, en op het realiseren van voldoende betaalbare woningen. 
Met de invoering van de nieuwe wet wordt van de provincie meer regie verwacht bij het versnellen van de woningbouw en het zorgen voor voldoende passende woningen. Daarbij houden we rekening met demografische ontwikkelingen. De kaders leggen we vast in het volkshuisvestingsprogramma Frysk Wenplan. 
We zien dat het landschap op meerdere plekken verandert. Het Friese landschap, met zijn cultuurhistorie, archeologie en stedenbouw, vertelt samen het verhaal van Fryslân. Het draagt bij aan onze identiteit, herkenbaarheid, leefbaarheid, ruimtelijke kwaliteit en biodiversiteit. In het in 2025 geactualiseerde Grutsk op ‘e Romte beschrijven we de landschappelijke en cultuurhistorische kenmerken en het provinciale belang daarvan. De zorgplicht voor het landschap werken we uit in een programma Landschap. Tegelijkertijd vragen urgente opgaven ruimte in het landschap. Denk aan klimaatadaptatie, stikstofreductie, woningbouw, de energietransitie en natuurinclusieve landbouw. Deze opgaven hebben directe impact op hoe Fryslân eruitziet en functioneert en zijn in het traject van de POVI zogenoemde overkoepelende opgaven. Zij worden daarom ook meegenomen in alle Omgevingsprogramma's onder de POVI. 

Taakvrijheid
Sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024 hebben overheden samen de verantwoordelijkheid om functies op een evenwichtige manier toe te wijzen aan locaties. De provincie vervult hierin vooral een coördinerende rol. Wij zorgen voor samenhang tussen de plannen van gemeenten, het Wetterskip en andere partners. In Fryslân doen we dat op een informele en vroegtijdige manier: we delen plannen en projecten al in een vroeg stadium met elkaar. Zo werken we aan de uitvoering van de Omgevingsvisie en de Omgevingsverordening Fryslân. 
Als dat nodig of wenselijk is, zetten we ons wettelijke instrumentarium in. Daarmee borgen we de kwaliteit van de leefomgeving op een manier die past bij de brede reikwijdte van het begrip ‘omgevingskwaliteit’. We sluiten daarbij aan bij de principes van de Omgevingswet, waaronder de algemene zorgplicht: "Eenieder draagt voldoende zorg voor de fysieke leefomgeving." 
Met de komst van de Wet versterking regie volkshuisvesting krijgt de provincie aanvullende taken op het gebied van wonen. Zo wordt het opstellen van een volkshuisvestingsprogramma verplicht. Ook krijgt de provincie een grotere toezichthoudende rol richting gemeenten. 

Rolvrijheid
Binnen dit beleidsterrein zijn wij vooral een netwerkende overheid. De Omgevingswet zorgt ervoor dat provinciale belangen eerder op tafel komen en benadrukt het belang van goede samenwerking aan de voorkant van processen. Als we gebruikmaken van procedures of wettelijke instrumenten, verschuift onze rol naar die van rechtmatige overheid. 
Op het gebied van wonen en woningbouwprogramma’s zijn gemeenten in de lead. De provincie ondersteunt hen door kennis te delen, gezamenlijk onderzoek te doen en herbestemming en transformatie van locaties te stimuleren. Ook ondersteunen we lokale initiatieven. Om de uitvoering van woningbouwplannen te versnellen, kunnen we bovendien provinciale middelen inzetten. 

Toelichting
Dit beleidsveld kent een hoge mate van budgetvrijheid. Alleen de boekjaarsubsidies aan Landschapsbeheer Fryslân en enkele kleinere Landschaps-instellingen en de jaarlijkse monitoring van de woningmarkt- en woningbouwontwikkelingen liggen meerjarig vast. 

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar zijn als volgt te verklaren: Bij het onderwerp Actueel omgevingsbeleid zijn er tijdelijke middelen t/m 2025 vanuit het themabudget Natuur en landschap beschikbaar voor monitoring landschap. Daarnaast zijn er via een decentralisatie-uitkering tijdelijk t/m 2026 rijksmiddelen beschikbaar voor actualisatie van de NOVEX/POVI. Bij het onderwerp Toekomstbestendige woningvoorraad kennen de tijdelijke rijksmiddelen uit de SPUK's Flexibele inzet ondersteuning woningbouw en Woondeals een afbouwend bestedingsritme. Onder GS Voorwaardelijk staat het themabudget voor Wonen. We werken aan het omgevingsprogramma waarvoor deze middelen ingezet gaan worden.

De Omgevingswet verplicht provincies tot het opstellen van een Regionaal Waterprogramma. Dit programma vormt samen met de provinciale Omgevingsvisie het waterbeleid van de provincie. Hierin zijn kaders opgenomen voor waterveiligheid, waterkwaliteit, waterkwantiteit en klimaatadaptatie. Waterschappen vertalen deze kaders in hun wettelijk verplichte waterbeheerprogramma’s. Gemeenten kunnen daarnaast een eigen watervisie opstellen, waarbij zij rekening houden met de provinciale uitgangspunten. Op dit moment zitten we halverwege de uitvoering van het Regionaal Waterprogramma 2022–2027. In 2025 starten we met de voorbereiding van het Regionaal Water- en Bodemprogramma 2028–2033.

De gevolgen van klimaatverandering worden steeds zichtbaarder. We krijgen vaker te maken met droogte, hittestress en wateroverlast. Fryslân moet zich daarop voorbereiden. Een gezonde bodem, voldoende en schoon zoet water en een veilig watersysteem zijn daarvoor essentieel. 
De kwaliteit van ons grond- en oppervlaktewater is de afgelopen decennia verbeterd. Maar we zijn er nog niet. Het ondiepe grondwater bevat steeds meer chemische stoffen (‘vergrijzing’), en ook in oppervlaktewater meten we deze stoffen. Opwarming van het water maakt het moeilijker om zwemwater schoon te houden. 
Ook de waterkwantiteit staat onder druk. We krijgen te maken met langere periodes van droogte én met hevige buien en langdurige neerslag. Dat vraagt om ruimte in het landschap. Daarnaast denken we na over onze afhankelijkheid van het IJsselmeer, nu en in de toekomst.

We maken als provincie onze eigen afwegingen bij de aanpak van deze uitdagingen. Dat doen we samen met Wetterskip Fryslân, Vitens, Friese gemeenten en buurgemeenten en -waterschappen. We zetten in op het duurzaam behouden van landbouwgronden en natuurgebieden. Daarbij kijken we steeds naar wat het water- en bodemsysteem aankan. Dit raakt ook andere beleidsvelden, zoals mobiliteit, woningbouw en de inrichting van het veenweidegebied en de hogere zandgronden. 
Elk gebied in Fryslân – van de Waddeneilanden tot de Noordelijke kleischil, het veengebied en de zandgronden – heeft zijn eigen fysieke kenmerken en sociaaleconomische structuur. We werken gebiedsgericht aan de opgaven, met behoud van de samenhang in het watersysteem. We zetten onder meer in op het vasthouden van zoet water, het verbeteren van de bodemvitaliteit, het tegengaan van verzilting en het zorgvuldig gebruik van IJsselmeerwater. 
De Omgevingswet vraagt ook om een breder bodembeleid. Naast aandacht voor bodemverontreiniging richten we ons op duurzaam en efficiënt gebruik van de bodem. Daarom voegen we bij de herziening van het Regionaal Waterprogramma ook het onderwerp ‘bodem’ toe. Zo ontstaat het Regionaal Water- en Bodemprogramma (RWBP). In de  Bodemagenda is beschreven hoe we verder werken aan een vitale bodem.

Voor landbouwbodems is het Nationaal Programma Landbouwbodems opgezet. In Fryslân vertalen we dit naar het streven naar een goede bodemkwaliteit en vruchtbare gronden. Over het algemeen is dit op orde, maar in specifieke gebieden spelen extra opgaven. Zo vragen bodemdaling in het veen, verzilting op kleigrond en verzuring op zandgronden om aanvullend onderzoek en zo nodig een eigen aanpak.

Het Veenweideprogramma levert een bijdrage aan de doelen van de Klimaatwet. Hierin zijn onder meer afspraken vastgelegd over de reductie van CO2-uitstoot. Het programma draagt zo bij aan een toekomstbestendig bodem- en watersysteem.

De provincie is bevoegd gezag voor de drinkwatervoorziening. We zorgen er samen met Vitens en Wetterskip Fryslân voor dat er voldoende schoon drinkwater beschikbaar blijft. Daarbij kijken we ook naar de effecten van winning op de omgeving en naar het stijgende gebruik van drinkwater. We roepen inwoners en bedrijven op om zuinig om te gaan met drinkwater en dit niet te gebruiken voor laagwaardige toepassingen. Samen met onze partners werken we aan bewustwording, innovatie en ondersteuning, onder meer via het Friese Bestuursakkoord Waterketen (FBWK), de WaterCampus Leeuwarden en een subsidieregeling voor duurzaam watergebruik op bedrijventerreinen. 

Op het gebied van water- en bodemtechnologie heeft Fryslân een sterke kennispositie. Deze positie is economisch van grote betekenis en kan de Friese economie een flinke impuls geven. Het is dan ook een speerpunt in de Economische Samenwerkingsagenda Blue Delta. Naast het ondersteunen van kennisinstituten zoals Wetsus en het investeren in innovatie willen wij samen met onze Friese partners deze belangrijke economische pijler de komende jaren nationaal en internationaal op de kaart zetten. En verkennen wij de mogelijkheden om naast en in samenwerking met de watercampus ook een bodemcampus op te starten, waar landbouw- en bodeminitiatieven samenkomen met onderwerpen zoals sûne grûn.

Taakvrijheid
De provincie heeft wettelijke taken op het gebied van waterveiligheid, waterkwaliteit, waterkwantiteit, bodem en klimaatadaptatie. Deze taken zijn vastgelegd in de Omgevingswet en in specifieke regelingen zoals de Kaderrichtlijn Water (KRW), de Zwemwaterrichtlijn en de Drinkwaterrichtlijn. Denk hierbij aan het beschermen van drinkwaterbronnen uit grondwater en de zorgplicht voor de fysieke leefomgeving. Het uitvoeren van deze taken is voor de provincie verplicht.  Aandachtspunt is daarbij dat we mede afhankelijk zijn van maatregelen van andere overheden voor het halen van onze doelen.

Rolvrijheid
Binnen het domein water en bodem ligt de nadruk op onze rol als rechtmatige overheid. We stellen kaders, verlenen vergunningen en houden toezicht. Dat zijn kerntaken. 
Tegelijkertijd raken water en bodem ook andere thema’s, zoals landbouw, natuur, wonen en recreatie. Dat vraagt om een bredere rol: die van samenwerkende overheid. Denk aan de aanpak van de veenweideproblematiek, of maatregelen rond klimaatadaptatie. Ook bij de versterking van waterkeringen kijken we waar we andere functies – zoals natuurontwikkeling of recreatie – kunnen meenemen. Zo maken we ‘werk met werk’. 
Water en bodem zijn dus niet alleen zelfstandige beleidsvelden, maar spelen ook een belangrijke rol binnen andere programma’s. Dat vraagt van ons om flexibel en integraal samen te werken met partners in de regio. 

Toelichting 
Dit beleidsveld kent weinig budgetvrijheid. Een groot deel van de budgetten zijn bestemd voor werkzaamheden waar (langjarige) afspraken onderliggen of die een wettelijke basis kennen. 

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar zijn als volgt te verklaren: Bij het onderwerp Waterveiligheid en klimaatadaptatie kennen de tijdelijke middelen voor Veenweide en de Friese IJsselmeerkust en de rijksmiddelen uit de SPUK Klimaatadaptatie een wisselend bestedingsritme. Bij het onderwerp Voldoende Water geldt dit voor de externe middelen voor FRESHEM (een landelijk onderzoek naar het zoutgehalte van ondiep grondwater langs de kust). Bij het onderwerp Schoon water staat in 2025 een subsidieplafond open vanuit de POP3-middelen. Als deze in 2026 weer opengesteld wordt, komen deze middelen er in de begroting bij dit onderwerp bij. Bij het onderwerp Bodem wordt de fluctuatie van de begroting veroorzaakt door het Europese Horizon-project Soilcrates, dat loopt t/m 2028. Onder GS Voorwaardelijk staat het resterende themabudget voor Water en Bodem, dat grotendeels ingezet zal worden voor het uitvoeren van de KRW-Maatregelen uit het aangepaste pakket (PS 23-4-2025). 

De begrote baten hebben  betrekking op de Rijksinkomsten/SPUK's, de EU-middelen voor Soilcrates, de bijdragen van andere aan realisatie deelnemende partijen en daarnaast € 0,7 mln. vanuit de voorziening Grondwaterwet. Deze voorziening wordt gevoed vanuit de inkomsten van de grondwaterbelasting die de provincie heft. 

De taken Uitvoering en Handhaving (U&H, voorheen VTH) worden uitgevoerd binnen wettelijke kaders die zijn vastgelegd in onder andere de Omgevingswet (Ow), de Wet milieubeheer en de Wet luchtvaart. Daarnaast voert de provincie autonomen taken uit op basis van provinciale regelgeving, zoals de Omgevingsverordening Fryslân 2022.  Een nadere toelichting op de wettelijke taken is opgenomen in paragraaf 8 VTH taken.  

De belangrijkste ontwikkelingen die we zien zijn de volgende:

• Milieu-uitdagingen en maatschappelijke druk
  De urgentie rond milieuvraagstukken neemt toe. Door middel van inzet van U&H-instrumenten kan er een bijdrage worden geleverd om milieudoelen te bereiken en de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. Belangrijke thema’s zijn:
  o    Verbetering van lucht- en waterkwaliteit
  o    Aanpak van PFAS en andere schadelijke stoffen
  o    Energiebesparing en CO2-reductie
  o    Circulaire economie
• Versterking van het U&H-stelsel
  Al enige tijd is vanuit het Rijk ingezet op een verbetering en versterking van het landelijke U&H-stelsel. Belangrijke speerpunten die hieruit voortkomen zijn :
  o    Robuustheid van omgevingsdiensten: Er worden robuustheidscriteria ontwikkeld en wettelijk verankerd.
  o    Digitalisering en kennisinfrastructuur: Er wordt gewerkt aan een landelijke digitale infrastructuur voor informatie-uitwisseling en kennisdeling.
  o    Wettelijke borging van de 'Staat van VTH': Een instrument om de kwaliteit van het stelsel te monitoren en verbeteren.
• Toezicht op energiebesparing en CO2-reductie
  Sinds 2023 zijn bedrijven verplicht om naast energiebesparende ook CO2-reducerende maatregelen te treffen. In 2025 heeft de Noordelijke Rekenkamer, in navolging van de Algemene Rekenkamer, een rapport gepubliceerd over de effectiviteit van het toezicht op deze verplichtingen. De aanbevelingen worden in 2026 geïmplementeerd in samenwerking met gemeenten en omgevingsdiensten (zoals FUMO en ODG).
•  Arbeidsmarktkrapte en toenemende complexiteit
  De krapte op de arbeidsmarkt blijft een knelpunt voor omgevingsdiensten. Tegelijkertijd worden de opgaven complexer en omvangrijker. Dit leidt tot:
  o    Noodzaak tot inzicht in potentiële risico's zodat prioritering in toezicht en handhaving toegepast kan worden
  o    Mogelijke hogere uitvoeringskosten voor omgevingsdiensten
  o    Toenemende afhankelijkheid en belang van samenwerking en afstemming met ketenpartners
• Versterking U&H beleidskader 
  De samenleving stelt hogere eisen aan een gezonde en veilige leefomgeving. Voorgaande ontwikkelingen vragen ook om een strategische inzet van capaciteit. Dit vraagt om een actueel U&H-beleidskader, een goede vertaling van strategisch beleid naar uitvoering, en een effectief inzetbaar instrumentarium.  Op bepaalde onderwerpen ontbreekt  het nog aan uitvoeringsbeleid om gericht U&H-instrumenten in te kunnen zetten. Dit zal de nodige aandacht gaan vragen, in afstemming met de omgevingsdiensten FUMO en ODG en ketenpartners.

Taakvrijheid
Veel taken op het gebied van dit beleidsveld liggen vast in wet- en regelgeving. Ook is de provincie aangewezen als bevoegd gezag op gebied van milieu voor bepaalde milieubelastende activiteiten. Deels gelden wettelijke voorschriften voor de uitvoering voor de taak, deels heeft GS eigen beleidsvrijheid. Een groot deel van de wettelijke taken moet door een gezamenlijke omgevingsdienst met gemeenten worden uitgevoerd (in Fryslân de FUMO) en voor de Seveso bedrijven in Fryslân moeten de taken Uitvoering en Handhaving worden uitgevoerd door de ODG.

Rolvrijheid
De uitvoering van de U&H-taken wordt nu uitgevoerd met minimale inzet.  De nadruk binnen dit beleidsveld ligt sterk op onze rol als rechtmatige overheid: kaderstelling, vergunningverlening, toezicht. Maar waar ook andere onderwerpen worden geraakt speelt ook het functioneren als samenwerkende overheid een rol, milieu wordt dan als aspect van andere beleidsterreinen meegenomen wat het opereren als samenwerkende overheid noodzakelijk maakt. Samenwerking met andere overheden heeft sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet een grotere rol gekregen. 

Toelichting
Dit beleidsveld kent weinig budgetvrijheid. Het grootste deel betreft de structurele bijdrage aan de FUMO (€ 5,9 mln.) en aan de Omgevingsdienst Groningen (€ 1,2 mln.). Daarnaast liggen er structurele middelen vast voor milieutaken, de wettelijke VTH-taken en het Wadlopen. De begrote baten bedragen voor het grootste gedeelte de legesinkomsten op het gebied van milieu.
De hogere lasten in 2026 is te verklaren door de incidentele kosten van De Saiter in dat jaar (€ 0,9 mln.).

In 2024 heeft de samenwerking binnen de Friese Energietafel (FET) geleid tot een gezamenlijke Energievisie. Daarin is de omvang van de energieopgave in Fryslân inzichtelijk gemaakt. Ook is er een integrale aanpak ontwikkeld voor woningeigenaren met een smalle beurs en is er één centraal loket ingericht voor initiatiefnemers met energievragen. 
De uitvoering van deze visie gebeurt via een gezamenlijk uitvoeringsprogramma. Daarbij is samenwerking tussen overheden en maatschappelijke partners cruciaal. 
Een knelpunt blijft de verzwaring van het elektriciteitsnet. Door vertragingen bij netbeheerders ontstaat er steeds meer druk op de energietransitie én op ruimtelijke ontwikkeling. Bedrijven en woningbouwprojecten ondervinden steeds vaker hinder doordat ze niet tijdig kunnen worden aangesloten. Binnen de FET werken we daarom aan integrale programmering van de energie-infrastructuur. De provincie neemt hierin een coördinerende regierol, onder andere bij de prioritering van onderstations. 
Tegelijkertijd groeit de urgentie om innovatieve, kortetermijnoplossingen te vinden voor netcongestie. In samenwerking met de netbeheerders is hiervoor het Actieplan Netcongestie opgesteld. Landelijk zet het Rijk sterk in op de ontwikkeling van energiehubs. Dit sluit aan bij onze eigen inzet op decentrale, slimme energiesystemen. 
Ook de warmtetransitie krijgt steeds meer vorm. Groengas en aquathermie bieden perspectief, maar de ontwikkeling van groengasprojecten stokt vanwege stikstofbeperkingen. Voor oplossingen kijken wij nadrukkelijk naar het Rijk. 
De uitvoering van de landelijke SPUK-regeling voor bedrijfsmatig vastgoed (SPUK BV) is belegd bij Ynbusiness/IPF. Dit ondernemersloket is uitgebreid met een verduurzamingstak, zodat Friese ondernemers op één plek terechtkunnen voor economische én duurzame ondersteuning. 
In 2025 is aanvullend de adviesvoucherregeling Fryslân gestart. Hiermee kunnen MKB-ondernemers, bedrijventerreinen en lokale energie-initiatieven externe expertise inhuren voor verduurzaming op het vlak van energietransitie, digitalisering, circulariteit en klimaatadaptatie. 
Hoewel de spanning op de energiemarkt iets is afgenomen, ligt het prijsniveau nog steeds ruim boven het niveau van voor 2021. De betaalbaarheid van energie blijft daarmee een belangrijk aandachtspunt – voor zowel huishoudens als bedrijven.  

Taakvrijheid
Op het gebied van de energietransitie beschikt de provincie over een grote mate van beleidsvrijheid. Er zijn geen dwingende wettelijke kaders die de invulling van deze opgave voorschrijven. De energietransitie geldt daarmee als een autonome provinciale taak, waarbij we zelf keuzes maken over de inzet, vormgeving en prioritering van het beleid. 

Rolvrijheid
Binnen dit beleidsveld neemt de provincie een coördinerende regierol op zich, met name bij het programmeren van de energie-infrastructuur. De complexe opgaven vragen daarnaast om intensieve samenwerking met gemeenten, netbeheerders, maatschappelijke organisaties en het Rijk. 
Afhankelijk van het onderwerp kunnen we schakelen tussen verschillende rollen op de overheidsparticipatieladder: 

• Reguleren, bijvoorbeeld door in omgevingsbeleid en ruimtelijke plannen aan te geven waar wel of geen ruimte is voor duurzame energieopwekking.
• Regisseren, bij de coördinatie van netverzwaring en de ontwikkeling van energiehubs.
• Stimuleren, onder meer via instrumenten zoals het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy en de adviesvoucherregeling.
• Faciliteren, door initiatiefnemers actief te ondersteunen en loketten in te richten.
• Loslaten, wanneer markt of samenleving zelf het initiatief neemt en over voldoende uitvoeringskracht beschikt.

De rolkeuze is afhankelijk van de opgave, de betrokken partijen en de context in het gebied. 

Toelichting
Dit beleidsveld kent volledige budgetvrijheid. Er is geen sprake van boekjaarsubsidies en de middelen komen voort vanuit het Bestuursakkoord, de inzet van Windpark Fryslân-middelen, rijksmiddelen (SPUK's) en Interreg-projecten.

De afname van de begroting wordt voornamelijk veroorzaakt door het aflopen van het Energieprogramma, de rijksmiddelen voor Verduurzamen maatschappelijk/bedrijfsmatig vastgoed, de rijksmiddelen voor het Klimaat- en energiebeleid, het Interreg-project Waterwarmth en de beschikbare middelen vanuit WPF voor Stimulering duurzaamheid. Na 2026 bestaat de begroting bijna alleen nog uit de middelen uit WPF voor Stimulering duurzaamheid, deze middelen zijn als PS voorwaardelijk opgenomen.