Samenvatting

In deze jaarstukken kijken we terug op 2024, het tweede jaar van het nieuwe bestuursakkoord.

Onderstaand stellen we diverse onderwerpen en projecten aan de orde waar we in 2024 met succes aan gewerkt hebben, maar ook een aantal onderwerpen  die vertraging hebben opgelopen of om een andere reden in het oog springen.  We sluiten af met een financiële blik op 2024.

In 2024 zijn er belangrijke stappen gezet voor het verder versterken van het regionale openbaar vervoer, met name op het platteland. Er zijn regiobijeenkomsten georganiseerd om initiatieven op te halen uit de Mienskip onder de noemer ‘Fryslân Underweis”. We  zien voor het OV een hoge klanttevredenheid in 2024. Daarnaast is de Friese busconcessie eind 2024 geïmplementeerd voor de komende 10 jaar.  

Verkeersveiligheid is en blijft een belangrijk aandachtspunt.  In 2024 zien we helaas een stijging in verkeersongevallen zowel in Fryslan als landelijk. Deze ontwikkeling is als input meegenomen voor de nieuwe Integrale Visie Verkeersveiligheid 2026-2040.  

We merken op een aantal dossiers dat de prioriteit vanuit het Rijk ligt op onderhoud en minder op nieuwbouw. Dit leidt soms tot moeizame onderhandelingen en resultaten die minder gewenst zijn vanuit Fryslân. Er zijn meerdere gesprekken geweest met het Rijk over de Lelylijn, vijf bruggen Prinses Margriet-kanaal, spooraquaduct Van Harinxmakanaal en de Sluis Kornwerderzand, met als doel realisatie van deze projecten te versnellen. Daarbij is relevant dat ook de stikstofproblematiek van invloed is op de voortgang van projecten. Dit vertraagt de uitvoering, met afsluitingen als gevolg  en dat komt de lokale en regionale bereikbaarheid niet ten goede.t  ook voor de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de kostenstijging van materiaal. 

Natuur
Het wordt steeds evidenter dat het Natuurpact niet toereikend is voor de ambities ten aanzien van herstel en bevorderen van de natuur en biodiversiteit.  Hierover zijn meerdere gesprekken gevoerd met het Rijk over bijvoorbeeld het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en het realiseren van natuur in gesubsidieerd beheer ANLb (voor o.a. doelen t.a.v. weidevogelbeheer en KRW).  In 2024 is gewerkt aan de Natuurdoelanalyses (NDA’s) om de biodiversiteit en daadwerkelijke staat van de natuur beter inzichtelijk te krijgen, inclusief de oplossingen daarvoor. Naast het duurzame behoud en beheer van natuurgebieden is een verdere inzet nodig op natuurherstelmaatregelen, mede door de stikstofproblematiek.

De Vogel- en Habitatrichtlijn stelt dat we soorten in stand houden. Daarnaast willen we als provincie de  schade beperken van overlast gevende soorten. We zien dat de gunstige staat van instandhouding van soorten steeds vaker wringt met andere (ook financiële) belangen en doelen die de provincie heeft. Een voorbeeld daarvan is de wolf. Het aantal wolven in onze regio neemt sterk toe. Dit zorgt voor een constante vrees bij zowel dierhouders als onze inwoners. Daarnaast zien we dat de ganzenpopulatie  dermate groeit, dat gericht aandacht voor het beperken van schade nodig is. Het is daarbij zoeken naar balans in de diverse belangen in relatie tot de wettelijke mogelijkheden c.q. beperkingen. In maart 2024 hebben Provinciale Staten het nieuwe ganzenbeleid vastgesteld, met als doel om de schade die ganzen veroorzaken (meer) te beperken.

Daarnaast hebben in 2024 belangrijke stappen gezet om het aantal weidevogels te vermeerderen.  Zo is er in 2024 verder gewerkt aan  het robuuster maken van acht weidevogelkerngebieden in het kader van het Aanvalsplan Grutto (weidevogelplusgebieden). Dit heeft geresulteerd in een  toename van het aantal broedparen grutto: in 2024 waren er circa 8300 broedparen.

Landbouw
In 2024 is er intensief gewerkt aan het nieuwe Friese landbouwbeleid, dat in januari 2025 door Provinciale Staten zal worden behandeld. De vorige beleidsbrief dateert uit 2017 en er is behoefte aan een herziening van het beleid.

Met de nieuwe beleidsbrief streeft de provincie, samen met Friese boeren, naar een diverse en toekomstbestendige landbouwsector met een focus op brede welvaart. Voedselproductie blijft centraal staan, maar er wordt meer nadruk gelegd op kwalitatieve groei en verbreding van het bedrijfsmodel, waarbij boeren ook maatschappelijke diensten leveren.

Water en bodem
Een gezonde bodem, schoon en voldoende zoet water en een veilig watersysteem zijn van groot belang voor de huidige- en toekomstige brede welvaart van Fryslân. Klimatologische- en sociaaleconomische ontwikkelingen zetten het Friese water- en bodemsysteem onder druk. Zo zorgde een combinatie van langdurige regenval, meerdere stormen, beperkte spuimogelijkheden en hoge rivierafvoeren voor extreem hoge waterstanden in de regio IJsselmeergebied, begin 2024. Het onderstreepte eens temeer het belang van adequaat waterbeheer en lange termijn denken.

In 2024 werkten we verder aan een klimaatrobuuste provincie, waarin we nadrukkelijker rekening houden met de natuurlijke kenmerken van ons water- en bodemsysteem in onze ruimtelijke keuzes. Dit deden we onder andere door het uitvoeren van onze (inter)nationale wettelijke taken. We werkten aan de Kaderrichtlijn Water, de uitvoering van ons Regionaal Waterprogramma 2022 - 2027 en het ontwikkelen van de Friese Bodemagenda.

Veenweide
In het kader van het FPLG is € 45,7 miljoen toegekend door het Rijk voor uitvoering van het maatregelpakket Klimaat-Veenweide. Ook wordt er gebruik gemaakt van de mogelijkheden van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (Samenwerkingsmaatregel Veenweide en de niet-grondgebonden maatregelen). Verder is de beschikking voor de middelen van het Groeifonds t.b.v. Innovatiepolder Hegewarren en Akkrumer Goedland door het Rijk afgegeven.

Er volop ingezet op de funderingsaanpak, hoewel er beperkte menskracht beschikbaar is. Pionieren en de woningeigenaar centraal. Fryslân wordt landelijk als koploper voor het landelijk gebied gezien. Funderingsloket voor woningeigenaren is begin 2024 geopend (hulp bij informatie, funderingsonderzoek en -herstelplan en psychosociale hulp). Subsidieregeling funderingsonderzoek januari 2024 opengesteld (incl. kwijtschelden eigen bijdrage). Maatwerkbegeleiding en afhandeling van het merendeel van de Code Rood gevallen. De lobby richting rijk voor de Nationale Funderingsaanpak is succesvol.

Energietransitie
Er is voortgang geboekt in de samenwerking met gemeenten en bedrijven om de energietransitie verder vorm te geven. Zo is in 2024 de Energievisie vastgesteld. De Energievisie is een bouwsteen voor de Provinciale Omgevingsvisie en laat zien dat we tot 2050 nog een stevige opgave hebben.

Wij werken aan één economische agenda voor Fryslân. Aan een schoon, gelukkig en gezond Fryslân. We hebben in 2024 onze beleidsbrief Economie hernieuwd: door op de koers die met bedrijven, onderwijs en gemeenten is ingezet. Net als met het onderwijsakkoord. Wij zetten in op zes speerpunten met de bijbehorende campussen: agrofood, watertechnologie, circulaire herbruikbare materialen, hoogwaardige systemen en materialen, maritieme technologie en de gastvrijheidssector. Daarin ondersteunen wij vernieuwingen en het aantrekken van bedrijven. Specifiek in de gastvrijheidssector zien we een stijging van het aantal verblijfsgasten ten opzichte van het voorgaande jaar. Zowel binnenlands als inkomend toerisme droegen bij aan deze groei. Aansluitend op ons beleid voor het Rijk en Europa is de beleidsbrief Europa en de agenda voor economische samenwerking met Duitsland opgesteld.

Leefbaarheid
In 2024 heeft de provincie Fryslân zich verder ingezet om de leefbaarheid in dorpen en steden te behouden en versterken. De resultaten liggen wat dat betreft op koers. Het Iepen Mienskipsfûns is begin 2024 vastgesteld. In dat jaar hebben 138 projecten subsidie ontvangen om een bijdrage te leveren aan de leefbaarheid en zijn 35 mienskipsgebouwen verduurzaamd met behulp van provinciale subsidie uit het IMF. In de drie Leadergebieden (regio's Zuidoost-, Zuidwest- en Noordwest-Fryslân) zijn in totaal 47 aanvragen ingediend. Hiervan konden 20 aanvragen worden gehonoreerd.

Wonen/RO
De implementatie van de Omgevingswet (1-1-2024) heeft in 2024 veel aandacht gekregen. Gemeenten hebben hun omgevingstafels vormgegeven en de provincie speelt hierin een actieve rol. Daarnaast is in 2024 het proces van de herijking van de Provinciale Omgevingsvisie (POVI) opgestart. De nieuwe Omgevingsvisie is het overkoepelende beleidskader waarin een integrale afweging wordt gemaakt over de verdeling en inrichting van de Friese ruimte.
Op het gebied van wonen zijn er, in samenwerking met de Friese gemeenten, voorbereidingen getroffen voor het herijken van de woondeals. Tevens is er voorgesorteerd op het opstellen van het Fries Woonplan, het Friese volkshuisvestingsprogramma. Hierdoor kan begin 2025 gestart worden met zowel de herijking van de woondeals als het Fries Woonplan.

Sport
In juni 2024 is de nieuwe Beleidsbrief Sport “Fryslân yn beweging: elkenien docht mei” door Provinciale Staten vastgesteld. De insteek van de nieuwe beleidsbrief is dat in 2040 ten minste driekwart van alle Friezen voldoende beweegt. De provincie investeert de komende vier jaar bijna 7,5 miljoen euro in Friese sporten, breedtesport en topsport.
Daarnaast hebben we in 2024 via diverse subsidies en subsidieregelingen de sport in onze provincie een impuls gegeven. Hiermee werden onder meer Fryske sporten en grootschalige sportevenementen ondersteund.

Cultuur
In 2024 hebben we ook weer geïnvesteerd in de culturele sector. Dit hebben we onder andere gedaan door de subsidieregelingen van de oude cultuurnota met een jaar te verlengen. Hierdoor zijn er bijvoorbeeld 25 projecten gesubsidieerd via de Stimuleringsregeling Cultuur. Daarnaast is medio 2024 de cultuurnota Tosken yn in nije tiid vastgesteld, waarmee we meer dan 52 miljoen investeren in de Friese cultuursector in de jaren 2025-2028.

Taal
In april 2024 is de nieuwe Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) ondertekend voor de periode 2024-2028. Een afspraak met meer ambitie op het gebied van de Friese taal. Het Rijk stelt in totaal 18 miljoen euro beschikbaar om de afspraken uit te voeren. Daaropvolgend is in juni 2024 de Taalnota Fansels Frysk vastgesteld door Provinciale Staten. 

Organisatieontwikkeling
De ambtelijke organisatie is in 2024 gaan werken volgens een nieuw organisatiemodel om zich gemakkelijk aan te kunnen passen op toekomstige opgaves. In de uitgevoerde 0-meting is een duidelijk signaal naar voren gekomen van medewerkers dat de implementatie van de veranderende manier van werken nog niet overal goed is verlopen. Dit heeft waardevolle inzichten opgeleverd ter verbetering en het management is hierover in gesprek met alle teams binnen de organisatie. 

Digitalisering
In 2024 hebben we concrete successen geboekt met digitale innovaties, zoals AI voor natuurmonitoring  en een provincie-brede datastrategie. De uitgevoerde digiscan geeft richting aan de ontwikkeling van digitale vaardigheden. Tegelijkertijd heeft analyse aangetoond dat we het fundament verder moeten verstevigen voor duurzame digitalisering. We hebben de benodigde versterkingen in kaart gebracht en vertalen deze naar gerichte investeringen.

De meerjarenbegroting is tot en met  2030 sluitend. Het structureel begrotingssaldo bedraagt € 2,5 mln. (stand begroting 2025). 

Het vrij inzetbare deel van de vrij aanwendbare reserve (VAR) bedraagt aan het einde van deze bestuursperiode € 80,9 mln. Dit zijn éénmalige middelen.

Financiën

Na mutaties reserves bedragen de totale baten over 2024  € 653,7 mln. en de totale lasten € 577,9 mln. In de onderstaande tabellen staat hoe de baten en lasten zijn opgebouwd. 

Baten

Lasten

Als provincie geven wij middelen uit voor de uitvoering van verschillende taken en activiteiten. Voor een deel zijn dat wettelijke taken, zoals op het gebied van Verkeer en Vervoer, Milieu, Natuur en Friese taal. Wij investeren daarnaast ook in ‘autonome taken’ zoals bijvoorbeeld Economie, Leefbaarheid en Sport. Wij hebben dit in de provinciale begroting verdeeld in onderstaande programma’s. In 2024 heeft de uitvoering van ons beleid geleid tot de onderstaande lasten:

Jaarrekening resultaat

Uit de bovenstaande tabellen blijkt dat de baten hoger zijn dan de lasten. Na mutaties reserves bedragen de totale lasten over 2024 €  577,9  mln. en de totale baten € 653,7  mln.. Hiermee sluit de jaarrekening met een positief resultaat van € 75,8  mln. Van dit resultaat was € 58,4 mln. al geraamd in de begroting. De afwijking bij de jaarrekening bedraagt daarmee €  17,4 mln. 

Wij stellen voor om in totaal €  8,3 mln. via resultaatbestemming beschikbaar te stellen voor het nazorgfonds en voor de reserve indirecte uitvoeringskosten NPLG.   Als de voorgestelde € 8,3 mln. wordt ingezet, dan bedraagt de stand van de VAR aan het einde van de begrotingsperiode (2027)  €  68,6 mln.