Paragraaf 9. Grote projecten

Projecten

1. Spoorprojecten
a. Lelylijn
b. ERTMS

2. Vismigratierivier

3. Bruggen/Sluis Kornwerderzand

Programma’s 

4. Natuurpact: uitvoering natuurontwikkelingsopgave

5. Programma Natuur

6. Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG)

7. Veenweide
a. Veenweideprogramma 2021-2031
b. Aldeboarn-De Deelen
c. Hegewarren
d. Idzegea

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2024 door Provinciale Staten?
Geen.

Wat heeft het gekost?

Het kabinet heeft € 3 miljard gereserveerd voor de realisatie van de Lelylijn. In 2023-2024 is het MIRT- en NOVEX-onderzoek voor de Lelylijn uitgevoerd. Met het Rijk is afgesproken de kosten hiervan ad € 8 miljoen te verdelen in 50% voor het Rijk en 50% voor de regio. Dit is voor het MIRT- en NOVEX-onderzoek Lelylijn (€ 6 miljoen), Deltaplan (€ 1 miljoen), onderzoek Bestaand Spoor (€ 0,5 miljoen) en onderzoek Nedersaksenlijn (€ 0,5 miljoen). Voor de provincie Fryslân betekent dit een bijdrage aan de plankosten van € 1,3 miljoen.  (Dit bedrag zit in het budget Lelylijn, opgenomen voor de bijdrage aan de plankosten voor Lelylijn en Deltaplan). Daarnaast dragen Friese gemeenten hieraan bij. In het Bestjoersakkoart 2023-2027, Oparbeidzje foar Fryslân is hiernaast nog 1 miljoen gereserveerd, die zal in 2025 en 2026 worden aangesproken voor de uitvoering van de vervolgstappen op basis van de afspraken in het BO-MIRT 6 november en 20 december 2024. 
In het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB is de Lelylijn opnieuw opgenomen.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd? 

De Lelylijn is begin 2024 opgenomen in het 'extended core network' van het Trans-European Transport Network (TEN-T). Er wordt lobby gevoerd richting Europa om cofinanciering voor de aanleg van de Lelylijn te krijgen uit de budgetten achter de TEN-T verordening en andere mogelijke Europese fondsen. Ook wordt samen met regionale partijen wordt gezocht naar mogelijkheden voor regionale cofinanciering. 

In november 2024 is het MIRT- en NOVEX-onderzoek voor de Lelylijn afgerond. Doel van het onderzoek was het opleveren van voldoende informatie om de Startbeslissing Verkenning Tracéwet te nemen door de minister eind 2024, als start van de formele planvoorbereiding en realisatie van de Lelylijn. Het Rijk eist dat er zicht is op 75% van de benodigde middelen, dat ontbreekt nu en daarom is de Startbeslissing tot een MIRT-verkenning door de minister niet genomen ondanks dat Rijk en Regio van mening zijn dat de resultaten van de onderzoeken wel vervolgstap rechtvaardigen. Er is in het BO-MIRT december 2024 besloten om te komen tot een Masterplan Lelylijn om te kijken hoe de lijn ingebed kan worden in de ruimtelijke structuur van Nederland. Over de financiering van de Lelylijn zijn Rijk en Regio met elkaar in gesprek. 

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft het zicht op 75% van de financiering als spelregel voor het nemen van de Startbeslissing tot een MIRT-verkenning. Dit blijft een risico omdat tot op heden dit zicht voor de financiering van de Lelylijn er niet is. 

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2024 door Provinciale Staten?
Geen.

Wat heeft het gekost?
Het totale budget voor de ombouw van de treinen bedraagt € 99,5 miljoen. Hiervoor draagt de provincie Fryslân € 10 miljoen bij en de provincie Groningen € 20 miljoen (naar rato omvang van de concessie: 1/3 Fryslân en 2/3 Groningen). De bijdrage van de provincie wordt gedekt uit de te realiseren besparing in de concessie. Via een Specifieke Uitkering (SPUK) ontvangen de provincies van het Rijk naar rato het resterende bedrag. Arriva heeft op basis van een kasstroomregeling circa € 42 miljoen  ontvangen; 1/3 van Fryslân en 2/3 van Groningen. Met deze middelen wordt het contract met Stadler gefinancierd, de partij die de treinstellen gaat ombouwen voor Arriva.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd? 
ProRail heeft een projectorganisatie in het leven geroepen om de uitrol van ERTMS in Nederland te organiseren. De werkzaamheden voor de provincie bestaan vooreerst uit het laten opstellen van ontwerpen door ingenieursdiensten voor de benodigde aanpassingen in de treinen in Fryslân en Groningen. Vanaf 2026 worden de treinstellen daadwerkelijk omgebouwd. Parallel daaraan zal ProRail de noodzakelijke aanpassingen aan de spoorinfrastructuur uitwerken.  Deze zijn inmiddels aanbesteed en gegund. De regie op planning en uitvoering is belegd bij de landelijke Programmadirectie die hiervoor door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is opgericht.

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?

• De beide provincies zijn volledig risicodragend voor de ombouw van het treinmaterieel naar verhouding van inbreng.  In het totale budget heeft  Arriva circa € 9 miljoen opgenomen voor risicodekking.
• De indexering is een risico. Het Rijk indexeert hun bijdrage en deze wordt inmiddels uitbetaald. Onze eigen bijdrage wordt niet geïndexeerd.
• Omdat de noordelijke lijnen als één van de eerste worden omgebouwd naar ERTMS kunnen er onvoorziene zaken optreden. Er is op dit moment sprake van enige vertraging (9 maanden).

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2024 door Provinciale Staten?

Geen.

Wat heeft het gekost?

Provincie Fryslân is sinds 2018 opdrachtgever namens de vijf initiatiefnemers van de VMR: de Waddenvereniging, It Fryske Gea, Sportvisserij Nederland, Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk en NetVISwerk. Het project wordt grotendeels gefinancierd door subsidies vanuit o.a. het Waddenfonds, Nationale Postcode Loterij en LIFE.

In 2020 is de realisatie van de VMR gestart. Het project is volop in realisatie. De VMR wordt op basis van zes deelcontracten gerealiseerd, inmiddels zijn alle delen aanbesteed met twee-fasen-overeenkomsten. In de 1e fase wordt een ontwerp opgesteld, worden randvoorwaarden meegegeven, waaronder het taakstellend budget. De 1e fase wordt afgesloten met een realisatieovereenkomst welke uitgevoerd wordt in fase 2. Fase 2 start alleen mits het ontwerp past binnen de randvoorwaarden. Vier van de zes deelcontracten zijn gerealiseerd, het vijfde volgt in 2025. Het realisatiecontract (fase 2) voor het laatste deelgebied (VI) is nog niet gesloten. 

Het project staat onder spanning. Sinds de vaststelling van het budget in 2018 zijn de omstandigheden gewijzigd door raakvlakken en afhankelijkheden met het rijksproject Versterking Afsluitdijk, hoge prijsindexatie als gevolg van Covid en de oorlog in Oekraïne, de verziltingsproblematiek in het IJsselmeer en daarmee de beschikbaarheid over zand voor de bouw van de VMR alsook complexe vergunningsprocedures. 

Op 5 februari 2025 hebben wij u per brief geïnformeerd over de gevolgen van bovengenoemde negatieve ontwikkelingen op de de totale businesscase van de VMR: een tekort van € 13 mln.  Het doel is om een volledig functionele VMR te realiseren. De provincie en de initiatiefnemers zijn met de financierende partijen van de Vismigratierivier in gesprek over extra budget. Mocht het totaal benodigde budget niet op korte termijn verkregen worden, is het een optie om de VMR in een groeimodel te realiseren. Dan kan toegegroeid worden naar een volwaardig, functionerende VMR, mits er in de jaren daarna grondstromen en financiën beschikbaar gesteld worden.

Op basis van de hoeveelheid verkregen aanvullende middelen wordt medio 2025 de balans opgemaakt in welke vorm de VMR gerealiseerd gaat worden.
                    
In 2024 hebben enkele begrotingswijzigingen plaatsgevonden. Waaronder een in 2023 aangevraagde financiële bijdrage aan het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) voor het toevoegen van ecologische meerwaarde aan de VMR (Ecologisch Impulspakket Waddenzee). LNV verstrekt deze middelen om een ‘impuls’ te geven aan natuurprojecten om het ecosysteem van de Waddenzee te versterken. De aanvraag is in januari 2024 gehonoreerd waardoor een bedrag van €875.000 kon worden toegevoegd aan het project. Aan het einde van 2024 is de financiële bijdrage van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur verhoogd tot € 1.645.000 inclusief BTW en uitgekeerd via een Specifieke Uitkering aan provincie. De begroting zal hierop in 2025 worden aangepast middels een wijziging.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd? 

Het project is opgedeeld in deelgebieden: 

Contract I = Rijkscontract – Doorlaatmiddel Afsluitdijk en inzwemopeningen (gereed)
Contract II = Estuariëne deel Waddenzeezijde (gereed)
Contract III = Estuariëne deel IJsselmeerzijde (gereed)
Contract IV = Oostelijke en Zuidelijke Dam IJsselmeerzijde (gereed 2025)
Contract V = Westflank IJsselmeerzijde (gereed)
Contract VI = Binnenzijde VMR, afsluitmiddel, inregelfase en b&o (voorbereiding)

Vier van de zes deelgebieden zijn inmiddels afgerond, van noord naar zuid zijn dit: de Waddenzeezijde met de inzwemopeningen, het Doorlaatmiddel in de Afsluitdijk, het Estuariëne deel aan IJsselmeerzijde en de westelijke dam aan IJsselmeerzijde. In 2025 wordt het één na laatste deelgebied, de zuidelijke en oostelijke dam aan IJsselmeerzijde, aangelegd. Dit is het laatste deel van de contour van de Vismigratierivier. Het laatste deelgebied (Contract VI) bevindt zich in de voorbereidende fase. 

Hoe hebben de genoemde risico’s zicht ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?

De raakvlakken en afhankelijkheid met het rijksproject Versterking Afsluitdijk heeft geleid tot een langere doorlooptijd met financiële consequenties (o.a. indexering, personeelslasten, en hogere bouwkosten) en maakte verlenging van de natuurwetvergunning noodzakelijk.

Generiek is er in de GWW-sector sprake van (enorme) prijsstijgingen. 

Recent zijn onverwacht hoge kosten opgetreden door vergunningscomplexiteit.

In verband met verziltingsproblematiek zal er van uit moeten worden gegaan dat het benodigde zand voor het laatste deelgebied (VI) geheel aangekocht moet worden, in plaats van beschikbaar komen vanuit de verdieping vaargeulen. 

Aangezien het laatste deelgebied is gegund en het beheer en onderhoud van de VMR geregeld moet worden, zal nog een natuurbeheerder moeten worden geselecteerd. 

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2024 door Provinciale Staten?
Geen.

Wat heeft het gekost? 

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd? 
In 2019 is een bestuursovereenkomst (BOK) met het Rijk gesloten voor de realisatie van het project. Sindsdien hebben zich diverse ontwikkelingen voorgedaan en zijn er risico's opgetreden die van invloed zijn op het gehele project.  Dit vraagt een herijking van de afspraken zoals vastgelegd in de BOK.

Een belangrijk element in het geheel is het verziltingsvraagstuk in het IJsselmeer. Een eventuele oplossing voor dit probleem is bepalend voor het al dan niet kunnen verruimen van de vaargeulen in het IJsselmeer en het behalen van de  projectdoelstelling.

Inmiddels heeft een  herijking van het project plaatsgevonden.  Rekening houdend met de diverse ontwikkelingen (waaronder geactualiseerde ontwerprichtlijnen,  prijsstijgingen door o.a. Covid en de oorlog in Oekraïne en de verziltingsproblematiek in het IJsselmeer) en op basis van een  geactualiseerde scope is een  nieuwe raming met prijspeil 2024 opgesteld.  In 2025 zullen nieuwe afspraken met het Rijk moeten worden gemaakt over het vervolg van het project.  Deze afspraken zullen in een nieuwe bestuursovereenkomst moeten worden vastgelegd. 

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
Voor het project zijn risico’s benoemd m.b.t. de verruiming van de sluis, de bouw van de bruggen en het verdiepen van de vaargeulen. Naar aanleiding van de  herijking van het project  zijn sommige risico's komen te vervallen. De belangrijkste actuele risico's voor het project zijn hieronder opgenomen.

• De bruggen in de A7 bij Kornwerderzand zijn einde levensduur. Een storingsvrije afwikkeling van het weg- en vaarwegverkeer kan niet meer worden gegarandeerd. Het Rijk wil zo spoedig als mogelijk de bruggen aanpakken. Voor het Rijk kan dit aanleiding zijn prioriteit te geven aan een scenario waarbij alleen wordt ingezet op vervanging/renovatie van de bestaande bruggen in plaats van bredere bruggen conform de wens van de regio.
• Het risico is aanwezig dat er tussen Rijk en regio geen overeenstemming wordt bereikt over de financiering van het vervolg van het project. Er zullen dan afspraken moeten worden gemaakt over de verdeling van de gemaakte kosten. 
• Onderzoek uitgevoerd door het Rijk laat zien dat het verziltingsprobleem in het IJsselmeer met een aantal effectieve maatregelen kan worden opgelost. Deze kansrijke maatregelen zijn nog niet in detail uitgewerkt en kennen nu nog diverse onzekerheden en risico's.
• Ons uitgangspunt is dat er over het regionale financieringsdeel BTW gecompenseerd kan worden. Tevens is de aanname dat de marktbijdrage leidt tot het kunnen verrekenen van BTW van € 4,6 mln. Hierover vindt nog overleg plaats met de belastingdienst.  Bij het maken van nieuwe afspraken met het Rijk is de BTW een belangrijk aandachtspunt.
• De oorspronkelijke voorziene werkwijze om de vaargeulen in het IJsselmeer te verdiepen en de opgave die de provincie heeft zoals beschreven in de BOK, blijkt vanuit vergunningverlening in de praktijk slechts in zeer beperkte mate mogelijk.  Bij de herijking van de afspraken met het Rijk  is het logisch dat de verruiming van de geulen een opgave is van het Rijk.  

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2024 door Provinciale Staten?

Geen.

Te realiseren doelen
Met de realisatie van het NNN wordt invulling gegeven aan het vergroten van de biodiversiteit. Hiermee wordt een robuust netwerk gerealiseerd.  PS heeft met de behandeling van de herziene planning NNN in november 2022 de opgave in 2027 vastgesteld op realisatie van 750 ha functiewijziging/verwerving en 2000 ha inrichting NNN. Hierbij wordt gerekend met de periode 1 januari 2023 t/m 31 december 2027.

NB: bij bepalen van de doelwaarde werd eerder uitgegaan vanaf 1 januari 2022 i.p.v. 1 januari 2023. Dit verklaart het grote verschil tussen de hectares doelwaarde en gerealiseerd. In onderstaande tabel de realisatie per jaar weergegeven.

In de toelichting bij "Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?"  wordt ingegaan op de resultaten in 2024.

Eerder genomen besluiten door PS

• Op 21 december 2011 hebben Provinciale Staten besloten het onderhandelingsakkoord Natuur (2011) niet te aanvaarden. Provinciale Staten hebben wel de bereidheid uitgesproken te zullen meewerken aan de uitvoering van het akkoord.
• Op 27 juni 2012 hebben Provinciale Staten ingestemd met de Nota ‘Natuer & Lanlik Gebiet’ en gekozen voor scenario 2 plus: dit scenario betreft de realisatie van de EHS-taakstelling volgens het
• Onderhandelingsakkoord Natuur met als plus de prioritaire Friese natuurprojecten in Achtkarspelen Zuid, Beekdal Linde en Beekdal Koningsdiep (minimaal 200 en maximaal 500 ha).
• Op 22 januari 2014 zijn Provinciale Staten akkoord gegaan met het Natuurpact tussen de Provincies en het Rijk.
• Op 10 maart 2015 zijn Provinciale Staten geïnformeerd over de ontwikkelingen in het financiële kader van het program Lanlik Gebiet.
• Op 10 mei 2017 zijn Provinciale Staten geïnformeerd over de uitkomsten van het onderzoek naar de geconstateerde tekorten op de Natuuropgave door BMC.
• Naar aanleiding van dit onderzoek is een aantal scenario’s uitgewerkt in het rapport Natuur in Fryslân - Haalbaar en Betaalbaar. Uitgangspunten van deze scenario’s waren dat het tekort op de natuuropgave opgelost moest worden, én dat de oplossing gevonden moest worden in de natuurontwikkelingsopgave (1 van de onderdelen van de natuuropgave). Naast de provinciale scenario’s is vanuit de mienskip ook een scenario ingebracht. Provinciale Staten hebben op 18 juli 2018 een besluit genomen over deze scenario’s. Besloten is om drie scenario’s verder uit te werken (waaronder het alternatieve scenario van de mienskip, dat als voorkeursscenario is aangemerkt).
• Op 10 juli 2019 zijn de uitgewerkte scenario’s ter besluitvorming voorgelegd aan PS. PS hebben besloten om scenario 5b, Natuer mei de Mienskip (binnen bestaand budget) verder uit te werken door het uitvoeren van 3 pilots en in 2021 een definitieve scenariokeuze te maken. Als terugvaloptie is gekozen voor scenario 3+.
• Op 25 mei 2020 heeft PS het grondbeleid vastgesteld. Dit is relevant voor de grondverwerving voor natuur. M.b.t. onteigening is om verduidelijking door PS gevraagd: in 2022 moet een strategische nota worden opgeleverd.
• Op 1 juli 2020 heeft PS de evaluatiecriteria pilots Natuer mei de Mienskip vastgesteld.
• Op 1 december 2020 is PS geïnformeerd over de financiële voortgang Natuurpact.
• Op 24 november 2021 hebben Provinciale Staten de financiële voortgang natuurontwikkelingsopgave besproken. Hierin is een doorkijk gegeven welk budget beschikbaar is voor de komende jaren voor de realisatie van het NNN. In dit stuk is aan de orde geweest dat realisatie in 2027 niet lukt, vanwege onvoldoende inzet capaciteit, te weinig middelen en instrumentarium op basis van vrijwilligheid. PS heeft besloten dat er € 10 mln. in 2022 beschikbaar wordt gesteld voor realisatiekansen prioriteit 3 en 4 NNN (betreft aankopen/functiewijziging, niet voor inzet capaciteit).
• Op 23 maart 2022 hebben Provinciale Staten het aanbod van Natuer mei de Mienskip besproken. NmdM heeft najaar 2021 een aanbod gedaan om 500 ha aan functiewijziging en 1000 ha aan inrichting te doen in de periode t/m 2027 in het NNN buiten de vier gebiedsontwikkelsprojecten Alde Feanen, Achtkarspelen Zuid, Beekdal Linde en Koningsdiep. PS heeft ingestemd met optie 2, principebesluit: GS op te dragen om m.b.t. NmdM een aantal voorwaarden uit het aanbod uit te werken, zodat dit in de uitwerking van het herziene planning van het natuurpact meegenomen kan worden. 
• Op 20 april 2022 hebben Provinciale Staten de strategische grondnota NNN besproken. Hierin ligt een aantal opties voor over de inzet van instrumentarium om de gronden binnen het NNN te realiseren voor natuur. PS heeft ingestemd met optie 3. Dit betekent inzetten op maximale vrijwilligheid in de periode t/m 2027 en inzet op basis van volledige schadeloosstelling vanaf 2028 voor realisatie van prioriteit 1 en 2 NNN. Dit betekent dat er meer capaciteit beschikbaar gesteld moet worden om actiever met de grondaankoop aan de slag te gaan en om meer instrumentarium in te zetten.
• Op 22 november 2022 hebben Provinciale Staten de herziene planning NNN vastgesteld waarmee het mogelijk is om natuur te realiseren binnen het gehele NNN. En hierbij de procesgelden à 18 FTE (13 FTE voor NmdM en 1 FTE voor provinciaal adviseur en 4 FTE voor de uitvoering van de strategische grondnota) beschikbaar te stellen vanuit het Natuurpact. Het beschikbare budget voor de natuurontwikkelopgave is kaderstellend. 

Wat heeft het gekost?
Onderstaand is het overzicht opgenomen van de stand van zaken van het Natuurpact. Dit is de tabel met de programmering van de totale natuuropgave in de nieuwe indeling op basis van het scenario 750 ha verwerven/functiewijziging en 2.000 ha inrichting NNN, conform het PS besluit over de herziene planning NNN (november 2022). Betreft de periode 2014-2027. In deze tabel zijn voor de realisatiecijfers de peildatum 1/1/2025 aangehouden. En is de financiële programmering aangepast naar de stand van zaken 1 juni 2024. 

Bovenstaande tabel is gebaseerd op het door PS gekozen scenario 3 bij de behandeling van de herziene planning in november 2022. Dit gaat uit van een maximale inspanning en een realistische planning waarbij de inschatting is dat er 750 ha functiewijziging/verwerving en 2.000 ha inrichting in de periode t/m 2027 wordt gerealiseerd. Op basis van de huidige programmering is er berekend dat er dan een tekort is van ca. € 30,5 mln. Hierin is bijvoorbeeld rekening gehouden met: de verhoging van de indexatie voor het Agrarische Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb), de aanpassing standaardkostprijzen van Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL), de verhoogde kosten voor de ganzenschade, de benodigde inzet  voor NmdM en uitvoering strategische grondnota NNN (totaal 18 FTE in de periode 2023 t/m 2027). Er is geen sprake van een financieel risico omdat het beschikbare budget kaderstellend is en we de komende tijd op zoek gaan naar aanvullend budget.  Hierbij kan gedacht worden aan financiering vanuit de maatregelpakketten LG of uit Programma Natuur.

Realisatie 2024:  In 2024 is in het kader van het Natuurpact een bedrag van € 88, 1 mln.  besteed waarbij het Natuurbeheer (SNL, € 21,5 mln. ), het ANLb (€ 26 mln.) en de ganzenschade (€ 24,7 mln.) de grootste uitgaven waren. In de ontwikkelopgave (verwerving en inrichting) is een bedrag van € 10,2 mln. gerealiseerd. De gezamenlijke inkomsten voor het Natuurpact van het Rijk, Europa en eigen provinciale middelen bedroegen in 2024 € 80,5  mln. Per saldo is er in 2024 € 7,6 mln. meer uitgegeven dan er is binnen gekomen. Dit bedrag is in mindering gebracht op de reserve Natuurpact. De stand van de gezamenlijke reserves Natuurpact en Aankoop natuurterreinen bedraagt ultimo 2024 € 39 mln. Dit is het verschil tussen de cumulatieve gerealiseerde inkomsten en uitgaven in 2014 tot en met 2024.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?

Inhoudelijk rapporteren we hier alleen over de voortgang van de natuurontwikkelingsopgave. Voor de andere onderdelen wordt verwezen naar programma 3.1 Natuur. De natuurontwikkelingsopgave wordt uitgevoerd middels Natuer mei de Mienskip en vier gebiedsontwikkelingsprojecten: Achtkarspelen Zuid, Alde Feanen, Beekdal Linde en Koningsdiep. Algemeen geldt dat we verder gaan met de uitvoering van de natuurontwikkelopgave conform de besluitvorming van PS. Hiervoor is een realisatiestrategie opgesteld waar uitvoering aan wordt gegeven. Daarnaast wordt uitvoering gegeven aan het verkopen van ingerichte provinciale grond conform het uitvoeringskader verkoop gronden NNN. In april 2025 komen we met de Midterm Review naar PS met een toelichting op de stand van zaken en voortgang van de realisatie van de opgave 750 ha verwerven/functiewijziging en 2000 ha inrichting NNN.

Natuer mei de Mienskip
NmdM heeft een aanbod gedaan dat zij in de periode t/m 2027 500 ha verwerven/functiewijziging en 1000 ha inrichting NNN gaan realiseren. In 2023 is de organisatie vormgegeven en is gestart  met verkenningen. Op basis van de verkenningen wordt meer duidelijk waar de kansen liggen en vervolgens welke werkwijze hiervoor nodig/mogelijk is. Hierbij wordt bekeken of er aangesloten kan worden bij andere projecten/gebiedsprocessen of dat dit een zelfstandig project onder NmdM wordt (zoals bijvoorbeeld Burgumermar & De Leijen). In 2024 is gewerkt aan:

Aan het vervolg van de verkenningen. Op basis van de verkenningen wordt duidelijk in welke gebieden kansen liggen voor de realisatie. Voor de verkenningen zijn diverse gesprekken gevoerd met grondeigenaren. Dit  wordt verder uitgewerkt in een aanpak per gebied en vervolgens wordt hier uitvoering aangegeven. De verkenningen worden afgerond in voorjaar 2025, dan wordt de aanpak per gebied verder uitgewerkt.
M.b.t. de mogelijkheden voor de inrichting is er een analyse gemaakt. Uit deze analyse is gebleken dat er al veel grond als ingericht aangemerkt kan worden. Voor 2024 is er 210 ha  als ingericht verwerkt.
In het gebiedsproject Burgumermar & De Leijen wordt gewerkt aan een inrichtingsplan voor het deelgebied ’t Swartfean en een aanpak voor het gehele plangebied. Hierbij het uitzicht op de realisatie van 70 ha NNN.
Ook is er inzet op fondsenwerving en het vinden van koppelkansen om extra middelen beschikbaar te maken voor het NNN.

Gebiedsontwikkelingsprojecten
In 2024 is in gebiedsontwikkelingsproject Beekdal Linde de uitvoering van het hermeanderingsbestek Linde gestart. En heeft de uitvoering van de 4e module, waaronder de realisatie van de deelgebieden “Polder Ykenverlaat” (26 ha)  en “gronden Ter Schure” (25 ha) en de uitvoering van de 5e module "Stuttebosch" plaatsgevonden.
In 2024 is in het gebiedsontwikkelingsproject Achtkarspelen Zuid gestart met de voorbereiding van de uitvoering van de Drogehamstermieden, is gestart met de voorbereiding van de uitvoering van Reahel-East en is gestart met de voorbereiding van de uitvoering van Surhuzumermieden Noard West. Het beeld is dat in al deze gebieden in 2025 gestart wordt met de uitvoering.  In z’n algemeenheid is verder gegaan met de uitvoering van het plan “Mieden op z’n Mooist”. Er zijn diverse grondruilen waarmee er grond binnen het NNN beschikbaar komt t.b.v. de natuurontwikkeling.
In 2024 is in het gebiedsontwikkelingsproject Alde Feanen gestart met de uitvoering van de 4e module en met de voorbereiding van verschillende aanvullende inrichtingswerkzaamheden.
In 2024  is in het gebiedsontwikkelingsproject Koningsdiep een vervolg gegeven aan de uitvoering van de aanleg van een aantal fietspaden, deze zijn in  2024 opgeleverd. Daarnaast is gewerkt aan de inrichting natuur perceel Mjûmsterwei (3,5 ha), inrichting natuur & aanleg faunapassage perceel De Poasen (3,5 ha) en de inrichting natuur gebied Hemrikkerscharren Midden( 19,4 ha).  Op basis van de uitkomsten van de MER voor de boven- en middenloop zal een inrichtingsplan worden opgesteld.

Hoe hebben de genoemde risico’s zicht ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
Algemeen:
In deze paragraaf lichten we alleen de risico’s toe van de natuurontwikkelopgave. Over de risico’s van de rest van het Natuurpact rapporteren we in hoofdstuk 3.1 Natuur van deze jaarstukken.

Ontwikkelopgave:
Tempo grondverwerving te laag - Indien het tempo van vrijwillige grondverwerving te laag is zullen de doelen voor de ontwikkelopgave en daarmee de KaderRichtlijn Water (KRW) en Natura 2000 niet worden gehaald. In april 2022 heeft PS op basis van de strategisch grondnota NNN een besluit genomen over het in te zetten instrumentarium. Hiermee wordt ingezet op het maximaal vrijwillig realiseren van natuur. Na 2028 kan voor prioriteit 1 en 2 NNN gerealiseerd worden op basis van volledige schadeloosstelling.. Het eventueel inzetten van schadeloosstelling brengt wel hogere kosten met zich mee en voor maximaal vrijwillig kunnen realiseren is meer capaciteit nodig. Dit heeft op zichzelf weer een negatief effect op het aantal ha’s dat kan worden gerealiseerd met het budget.

Tempo van doorlevering van ingerichte natuurgrond te laag – Als het niet lukt om door de provincie verworven en als natuur ingerichte gronden door te verkopen aan een eindbeheerder heeft dit als gevolg dat de provincie dan kosten heeft voor het beheer maar ze kan zichzelf geen beheersubsidie toekennen. Als beheersmaatregel kunnen de beheerkosten dan worden gefinancierd uit het budget voor de ontwikkelopgave.

Onvoldoende budget voor de realisatie NNN – Op dit moment is er onvoldoende budget voor de realisatie van het volledige NNN. Daarnaast is er nog een risico dat andere onderdelen van Natuurpact meer financiering nodig hebben en dit zou ten koste kunnen gaan van de realisatie van NNN. Als beheersing  wordt er elk jaar een financiële risicoanalyse gemaakt, zodat er tijdig en goed beeld is van de financiële voortgang van het totale Natuurpact. Aandachtspunt is dat het Natuurpact in 2027 eindigt en het nog onduidelijk is hoe de financiering vanaf 2028 eruit ziet .

Onvoldoende beschikbare capaciteit – Voor de realisatie van het NNN is meer inzet van capaciteit nodig. Op dit moment zijn er zoveel ontwikkelingen in het landelijk gebied dat het beeld is dat er onvoldoende beschikbare capaciteit is om het NNN te realiseren. Zowel qua inzet als het vinden van personeel dat voldoende kennis en ervaring heeft. Zeker gezien de grote opgaven die aan de orde zijn in het landelijk gebied.

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2024 door Provinciale Staten?
Het Uitvoeringsprogramma 2e fase programma Natuur is in juli 2024 vastgesteld:  De provincie heeft een beschikking ontvangen van € 88,6 mln op 4 november 2024. PS is 26 november schriftelijk  geïnformeerd.   

Wat heeft het gekost?
Voor het uitvoeringsprogramma Natuur hebben we van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit € 44,8 mln. ontvangen via een specifieke uitkering, dit op basis van de ingediende plannen. De maatregelingen (€ 31 mln.) worden uitgevoerd door de terrein beherende organisaties (TBO) en door de provincie zelf. Verder kunnen de middelen ingezet worden voor grondaankopen (€ 10,7 mln. ) en voor onderzoek en personeelsinzet ( € 3,2 mln.) . Onderling kan binnen het budget geschoven worden.  Het totaalbedrag ad € 44,8 mln is reeds ontvangen. Tot nu toe is er van dit bedrag ca € 26,3 mln besteed. Het zwaartepunt van de uitvoering ligt op de jaren 2024 , 2025 en 2026.  Niet bestede middelen gaan terug naar het ministerie.  De uitvoeringstermijn  loopt tot ultimo 2026,  de uitvoering van de maatregelen ligt op schema en past  binnen het budget van de specifieke uitkering.

Voor fase 2 ontvangt de provincie vanaf 2024 tot en met 2032 in totaal € 88,6 mln. Ook hiervoor geldt dat de niet bestede middelen uiteindelijk terugvloeien naar het rijk. Jaarlijks vindt er een verantwoording plaats aan het Rijk voer de stand  zaken. De financiële verantwoordingen (fase 1 en fase2) zijn terug te vinden in de SISA bijlage bij de jaarrekening.  De eindafrekening vinden een jaar na de looptijd van de programma's (2027 fase 1  en 2033 fase 2)

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd? 
De 1e fase programma Natuur wordt uitgevoerd in 2024, 2025  en 2026 door de verschillende terrein beherende organisaties en via projecten die de provincie zelf uitvoert. Daarnaast is  het uitvoeringsprogramma programma Natuur 2e fase opgesteld en vastgesteld. In  wordt 2025  een start gemaakt met de uitvoering van de maatregelen.  

Hoe hebben de genoemde risico’s zicht ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
Uitvoeringsprogramma Natuur: 
Alle provincies plegen een extra inspanning voor natuurherstel. Zij hebben ook allen hiervoor middelen ontvangen van het Rijk. Al deze werkzaamheden vragen ook veel capaciteit die niet bij iedere organisatie aanwezig is. Het risico is dat er landelijk te weinig capaciteit aanwezig is om alle werkzaamheden tijdig uit te voeren. LNV heeft ter verkleining van het risico een kennisbank opgezet om daarmee kennis met elkaar te delen waardoor de kwetsbaarheid daalt. 
Door de inflatie stijgen de kosten en kunnen projecten mogelijk niet binnen het budget worden uitgevoerd. Dit kan er toe leiden dat er keuzes moeten worden gemaakt over projecten die niet kunnen worden uitgevoerd (betreft met name fase 2). Het risico bestond dat de projecten fase 1 niet tijdig uitgevoerd konden worden. Nu het ministerie van LNV in 2023 heeft besloten om de uitvoeringsperiode te verlengen tot ultimo 2026 is dit risico beheersbaar. 

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2024 door Provinciale Staten?

Op 24 april 2024 heeft PS een motie aangenomen over het gebiedsprogramma. Met de motie krijgt het college de opdracht om: "bij het tot stand komen van de september versie van het FPLG in ieder geval een breed scenario mee te nemen waarin prioriteit ligt op maatregelen die het meest kosteneffectief en doelmatig zijn richting Nationale wettelijke opgaves en maatregelen, overeenkomend met het bestuursakkoord en dit scenario in september voor te leggen ter discussie aan de staten. Een leefbaar platteland en een vitale landbouwsector waarbij perspectief voor alle vormen van landbouw geborgd is als (leidend) uitgangspunten op te nemen in de nadere uitwerking."

Wat heeft het gekost?
Voor de uitvoering van drie versnellingsvoorstellen, Fochteloërveen, Aldeboarn de Deelen en van middelen- naar doelen beleid is in 2022 via een regeling van de minister van Natuur en Stikstof,  € 24 mln. ontvangen. Deze middelen zijn bedoeld om de gebiedsgerichte aanpak voor natuur, inclusief stikstof, water en klimaat te versnellen. De uitkering is verstrekt voor kosten die gemaakt zijn tot 31 december 2024.  Niet bestede middelen gaan terug naar het ministerie. Het college heeft een verlenging aangevraagd en deze is toegekend. Daarmee hebben we een jaar extra tijd om tot uitvoering te komen.

In 2024 zijn kosten gemaakt voor Voorbereiding FPLG. Het gaat om inzet van capaciteit, communicatiemiddelen, advies en bedrijfsvoeringkosten. De beschikbare middelen (€ 5,7 miljoen) waren zoals verwacht ruim voldoende voor de kosten in dit jaar en zijn niet volledig benut. Het restant wordt teruggestort naar het ministerie.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?

De doelen van het programma zijn gehaald voor zover dat mogelijk was en haalbaar.

De herziene aanvragen Maatregelpakketten zijn op tijd ingediend. Na beoordeling is aan Fryslân een bedrag van € 180 miljoen toegekend.

De uitvoering is ingericht en eind 2024 gestart.

Omdat het NPLG is komen te vervallen was het niet langer nodig om een volgende versie van het gebiedsprogramma op te leveren. Fryslân heeft op eigen initiatief  begin oktober een Voortgangsrapportage verstuurd naar de minister van LVVN.

In het programmateam werd gewerkt aan de voorbereiding van toekomstige uitvoering van het FPLG. Daarvoor werd onderzocht op welke manier de governance van die uitvoering zou kunnen worden vormgegeven. Een eerste advies daarover is aangeboden aan de stuurgroep. Gelet op het stoppen van het NPLG is dit niet verder gebracht.

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
Het grootste risico 'wegvallen van financiering door het Rijk' heeft zich in  2024 voorgedaan. Uit het Hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie én het Regeerakkoord is gebleken dat  de verdere behandeling van de Tijdelijke Wet Transitiefonds Landelijk Gebied wordt ingetrokken. Uit de financiële toelichting blijkt dat de reservering van € 20,5 miljard voor dit fonds anders wordt bestemd. Daarmee is de financiële basis voor het NPLG verdwenen en daarmee ook voor de provinciale gebiedsprogramma's. 

Met het indienen van de verbeterde aanvragen Maatregelpakketten hebben wij € 180 miljoen ontvangen. Deze aanvragen zijn opgesteld op basis van de Spelregels Transitiefonds en gebaseerd op de eerste versie van het gebiedsprogramma. Hierbij hebben wij het lange termijn perspectief van het programma voor de jaren 2024-2035 voor ogen gehouden. Dat perspectief valt nu weg. Daarmee ontstaat het risico dat onderdelen van de Maatregelpakketten beperkt kunnen worden uitgevoerd. Er wordt onderzocht op welke wijze alternatieve financiering geregeld kan worden.

Veeweide verdelen we onder in:
7a. Veenweideprogramma 2021-2030
7b. Gebiedsontwikkeling Aldeboarn De Deelen
7c. Gebiedsontwikkeling Hegewarren
7d. Gebiedsontwikkeling Idzegea